Bangladesz

Spis treści

Kluczowe ustalenia

Okres badawczy: od 1 października 2023 do 30 września 2024

Bangladesz jest jednym z niewielu krajów, w których konwertyci na chrześcijaństwo pochodzą z czterech różnych środowisk. Konwertyci ze środowisk muzułmańskich, hinduistycznych, buddyjskich oraz etnicznych/plemiennych doświadczają najdotkliwszych przejawów dyskryminacji. Ze strachu przed atakami spotykają się w małych kościołach domowych lub potajemnie. Społeczności ewangelikalne, które działają wśród muzułmańskiej większości, spotykają się z prześladowaniami, ale nawet historyczne Kościoły, takie jak Kościół rzymskokatolicki, coraz częściej stają w obliczu ataków i gróźb śmierci. Chrześcijanie pośród ludności plemiennej stają w obliczu podwójnych prześladowań (na tle etnicznym i religijnym) i zmagają się z problemami związanymi z zawłaszczaniem ziemi oraz przemocą. Chrześcijanie wśród muzułmańskich Rohingja, którzy uciekli do Bangladeszu z Mjanmy, również spotykają się z prześladowaniami i silną presją wewnątrz własnej społeczności. Po tym, jak wieloletnia premierka Sheikh Hasina uciekła z kraju w sierpniu 2024 roku, wynikające z tego niepokoje dotknęły mniejszości religijne, tj. hinduistów i chrześcijan. Wiele ataków, zwłaszcza na konwertytów, nie jest zgłaszanych.

Spis treści

Profil kraju w formacie PDF

Poniższy profil kraju stanowi przetłumaczoną część szczegółowych raportów przygotowanych przez World Watch Research, dział badawczy Open Doors. Profil kraju dostępny jest również do pobrania w formacie PDF. Szczegółowe raporty w oryginalnej wersji angielskiej (części "Informacje ogólne" oraz "Dynamika prześladowań") znajdują się na końcu strony.

SKRÓCONY PROFIL KRAJU W PDF

Spis treści

1. Tło

Bangladesz ma za sobą długą historię konfliktów. Jest stosunkowo młodym państwem, które uzyskało niepodległość w wyniku wojny z Pakistanem w 1971 roku. Od tego czasu władzę na zmianę przejmowały rządy cywilne i wojskowe, a wyborom regularnie towarzyszyły gwałtowne rozruchy. Według wielu obserwatorów od 2015 roku Bangladesz rządzony jest w sposób autorytarny.

W sierpniu 2024 roku premier Sheikh Hasina, która rządziła żelazną ręką od 2009 roku, została obalona po protestach studenckich, w których wzięło udział kilkaset osób. Hasina uciekła do sąsiednich Indii, a w Bangladeszu utworzono rząd tymczasowy pod przewodnictwem laureata Pokojowej Nagrody Nobla Mohammeda Yunusa.

Według szacunków World Christian Database z kwietnia 2024 roku prawie 89% populacji kraju to muzułmanie, głównie sunnici. Stosunki między społecznością chrześcijańską a rządem można określić jako dobre. Premier Sheikh Hasina w lipcu 2024 roku mianowała na swoją osobistą asystentkę katoliczkę. Jednak seria zabójstw świeckich dziennikarzy, a także członków różnych mniejszości religijnych wytworzyła atmosferę strachu i sprawiła, że mniejszości zaczęły zachowywać się bardziej czujnie.

W ostatnich latach daje się zauważyć radykalizację muzułmanów w Bangladeszu, a w rezultacie cierpi 9-procentowa populacja hinduistyczna. Chrześcijanie są mało liczną mniejszością i doświadczają marginalizacji. Chrześcijańscy konwertyci są atakowani przez członków ekstremistycznych grup islamskich. Muszą także sobie radzić ze stałą presją wszechobecnej kultury islamskiej. Spotykają się z wieloma przejawami przemocy.

Regularnie pojawiają się doniesienia o groźbach śmierci wobec blogerów deklarujących ateizm lub zajmujących się prawami człowieka (DW, 24 sierpnia 2020). Jednocześnie obserwatorzy wskazują na spadek liczby pozasądowych zabójstw i niewyjaśnionych zaginięć, co jest dowodem na to, że międzynarodowa presja, w tym sankcje, skutecznie przypominają rządowi i siłom bezpieczeństwa, że są obserwowani i będą rozliczani ze swoich działań (Lowy Institute, 26 stycznia 2023). Z drugiej strony odmowa ponownej rejestracji długoletniej i szanowanej organizacji praw człowieka Odhikar w czerwcu 2022 roku może być postrzegana jako reakcja na międzynarodową presję i jest oznaką rosnącej dyktatorskiej paranoi. Fakt, że założyciele Odhikaru zostali skazani na dwa lata więzienia przez Dhaka Cyber Tribunal we wrześniu 2023 roku (Benar News, 14 września 2023), pokazuje, jak poważnie rząd traktuje swoje decyzje i wizerunek.

Około połowy chrześcijan w Bangladeszu należy do Kościoła rzymskokatolickiego, którego diecezje rozsiane są po całym kraju. Można też napotkać tam wspólnoty protestanckie, ale najsilniejsza społeczność protestancka żyje pośród rdzennych mniejszości etnicznych w regionach Wzgórz Chittagong. Do grup protestanckich należą baptyści, Kościół Braci, luteranie, adwentyści dnia siódmego, Zbory Boże i Kościół Bangladeszu (związek anglikanów i metodystów).

Podczas gdy Bangladesz jest w dużej mierze etnicznie jednorodny – 98% populacji stanowią Bengalczycy – w kraju żyją również mniejszości, takie jak Chakma. Ponadto w regionie Wzgórz Chittagong żyją „ludzie z plemion górskich” (np. Garo, Santal i Bawm), wśród których jest wielu chrześcijan. Są oni zaniedbywani i dyskryminowani przez władze oraz nękani przez większość społeczną, np. poprzez powracający problem zawłaszczania ziemi, w tym niszczenie domów i pól. Chrześcijanie z plemion rdzennych doświadczają podwójnej dyskryminacji. Zagrożeniem są także inne plemiona i tak właśnie w kwietniu 2023 roku w wyniku konfliktu między plemionami zginęło ośmioro chrześcijan.

Spis treści

2. Sytuacja w poszczególnych regionach kraju

Północny region Bangladeszu wraz ze Wzgórzami Chittagong i jego licznymi mniejszościami etnicznymi jest punktem zapalnym, w którym dochodzi do łamania praw chrześcijan zarówno przez muzułmańską większość, jak i mniejszość buddyjską. Kolejny punkt zapalny pojawił się, gdy Bangladesz przyjął ponad milion islamskich uchodźców z sąsiedniej Mjanmy. Większość z nich znalazła schronienie w dystrykcie Cox Bazar na południowo-wschodnim krańcu kraju, ale nawet z pomocą społeczności międzynarodowej opieka nad tą grupą jest dla Bangladeszu ogromnym obciążeniem. Wysiłki repatriacyjne utknęły w martwym punkcie, a im dłużej uchodźcy przebywają w obozach, tym większe jest ryzyko, że zostaną poddani islamskiej radykalizacji. Ponadto, ponieważ junta nadal represjonuje pozostałą w stanie Rakhine w Mjanmie mniejszość Rohingja, nie ma możliwości, aby w najbliższym czasie wrócili oni do swoich domów. Obozy dla uchodźców są obecnie także domem dla maleńkiej grupy konwertytów na chrześcijaństwo spośród muzułmańskich Rohingja, którzy stawiają czoła rosnącej presji i przemocy, ale nie mają dokąd uciec.

Spis treści

3. Kogo dotykają prześladowania?

Wspólnoty chrześcijan ekspatriantów

Do tej grupy należą personel ambasad i zagraniczni pracownicy z ważnego sektora tekstylnego. Znajdują się pod obserwacją radykalnych bojowników islamskich, czasami również otrzymują groźby.  Do tej społeczności należą także Rohingja z Mjanmy.

Tradycyjne społeczności chrześcijańskie

Do tej grupy należy Kościół rzymskokatolicki i Kościół anglikański w Bangladeszu. Są często zastraszani, a ich działalność jest ściśle monitorowana.

Społeczności konwertytów

Ta kategoria obejmuje konwertytów z różnych środowisk: muzułmańskich, hinduskich, buddyjskich oraz plemiennych. Spotykają się z najsilniejszymi prześladowaniami, w tym ze strony własnych rodzin i członków lokalnych społeczności. Często tworzą tajne wspólnoty.

Nietradycyjne społeczności chrześcijan

Grupa ta obejmuje zbory ewangelikalne, baptystyczne i zielonoświątkowe. Na przykład Zbory Boże (ang. Assemblies of God) gromadzą się głównie na nabożeństwa w kościołach domowych. Członkowie tych społeczności są często zastraszani, a niekiedy brutalnie atakowani.

Spis treści

4. Główne źródła prześladowań i dyskryminacji

Paranoja dyktatorska w połączeniu z ekstremizmem islamskim

Polityka w Bangladeszu jest coraz bardziej zdominowana przez konflikty między Ligą Awami a opozycją w postaci Partii Narodowej Bangladeszu (BNP). Obie partie poddają się wpływom grup islamskich, aby zdobyć więcej głosów. Chociaż chrześcijanie i inne mniejszości religijne cieszą się większą wolnością niż w wielu innych krajach muzułmańskich, rosnąca niestabilność polityczna i przemoc oznaczają, że życie chrześcijan wiąże się z wieloma codziennymi trudnościami. Szczególnie niepokojące są znane powiązania partii opozycyjnej z radykalnymi grupami islamskimi, które w przeszłości stosowały przemoc polityczną.

Religijny nacjonalizm-buddyjski i hinduski w połączeniu z wrogością na tle etniczno-religijnym i klanowym

W Bangladeszu jest prawie dwa razy więcej buddystów i ponad 10 razy więcej hinduistów niż chrześcijan. Buddyści występują głównie wśród rdzennych grup ludności zamieszkujących tereny graniczące z Indiami i Mjanmą. W ostatnich latach coraz więcej członków plemienia Czakmów (buddystów) przechodzi na chrześcijaństwo. Konwertyci doświadczają presji ze strony lokalnej społeczności, przywódców buddyjskich i plemiennych oraz radykalnych buddystów, którzy sprzeciwiają się obecności chrześcijan. W społecznościach, gdzie religią dominującą jest hinduizm, przywódcy i rodziny wywierają presję na nawróconych chrześcijan, aby powrócili do hinduizmu. 

Spis treści

5. Czym różnią się prześladowania mężczyzn i kobiet?

Kobiety

Bangladesz to kulturowo klasowy i patriarchalny kraj, w którym kobiety zajmują bardzo niską pozycję społeczną. Konwertytki są narażone na prześladowania ze strony rodziny i członków lokalnej społeczności. Konwersja jest postrzegana jako zdrada kultury i religii, a przy wysokim poziomie zależności od mężczyzn powszechne są napaści seksualne, gwałty i przymusowe małżeństwa. Kobiety są również maltretowane fizycznie i psychicznie.  Uprowadzenie i wymuszone małżeństwo są realnym zagrożeniem dla wszystkich chrześcijańskich kobiet i dziewcząt, także w obozach dla uchodźców. Wiele dziewcząt zaginęło bez śladu, a organy ścigania nie są w stanie pomóc rodzinom w ich odnalezieniu.

Formy wywierania nacisku:

• uprowadzenie;
• wymuszone małżeństwo;
• przemoc seksualna.

Mężczyźni

Patriarchalna kultura Bangladeszu często powoduje, że mężczyźni nawracają się jako pierwsi, a ponieważ to na nich spoczywa odpowiedzialność za rodzinę, także na nich zazwyczaj skupiają się prześladowania. Są bici i zastraszani, padają ofiarą fałszywych oskarżeń i trafiają do więzienia. Presja ze strony członków społeczności i lokalnych przywódców muzułmańskich zmusza mężczyzn do opuszczenia domów rodzinnych. Ponieważ mężczyźni są głównymi żywicielami rodziny, kiedy tracą pracę, dlatego że są chrześcijanami lub idą do więzienia, cierpi cała rodzina. Chociaż przywódcom kościelnym grożą aresztowania, kara więzienia jest rzadko wykonywana.

Formy wywierania nacisku:

• wydziedziczenie lub odebrania prawa własności;
• fałszywe oskarżenia;
• uwięzienie przez władze;
• przemoc fizyczna;
• przemoc psychiczna.

Spis treści

6. ŚIP: Perspektywa 5-letnia

Wykres: Wynik w zaokrągleniu.

Krótki opis zmiany wyniku i jej przyczyny

Wzrost ogólnej oceny o 3 pkt jest spowodowany głównie skokiem oceny za przemoc z 14,1 pkt w ŚIP 2024 do 16,1 pkt w ŚIP 2025. W wyniku sierpniowych protestów publicznych przeciwko rządzącej premier i panującego chaosu zamknięto wiele instytucji chrześcijańskich (zwłaszcza szkół). Średnia presja nieznacznie wzrosła, głównie w sferze „życia w państwie” w wyniku rosnącej nietolerancji wobec chrześcijan ze strony fundamentalistycznych grup islamskich, które zyskują coraz większe wpływy.

Spis treści

7. Szczegółowe dane na temat przemocy i wywieranej presji

Poziomy przemocy i presji

Wykres: Wzorzec prześladowań dla Bangladeszu.

Maksymalna liczba punktów dla każdej z sześciu kategorii wynosi 16,7 pkt. Łączna liczba punktów dla sześciu kategorii wynosi 100 pkt (6 x 16,7 = 100).

Spis treści

8. Przemoc

Tabela obejmuje tylko kilka kategorii przemocy na tle wyznaniowym w okresie sprawozdawczym – szczegółowe wyniki znajdują się w sekcji przemoc w Pełnym Dossier Kraju. Ponieważ wiele incydentów nie jest zgłaszanych, poniższe liczby należy rozumieć jako wartości minimalne. Jeśli nie można było dokładnie określić liczy przypadków, podano symboliczną liczbę w zaokrągleniu (10, 100 lub 1000*). Dane rzeczywiste mogą być dużo wyższe. To damo dotyczy liczb 10 000*, 100 000* oraz 1 000 000*.

Przykładowe akty przemocy w opisywanym okresie sprawozdawczym

• Co najmniej 12 etnicznych chrześcijan Bawm zostało zabitych w ramach rządowych działań antyrebelianckich w rejonie Chattogram Hill Tracts (UCA News, 2 września 2024 r.).
• 15 kwietnia 2024: Splądrowano i zniszczono sklep pastora w południowo-wschodniej części kraju (Open Doors Canada, 18 kwietnia 2024).
• 7 stycznia 2024: Konwertyta z islamu był przetrzymywany w więzieniu 81 dni. Nie był on jedynym zatrzymanym. Ze względów bezpieczeństwa nie możemy podać więcej szczegółów.

Życie prywatne

Bengalscy chrześcijanie napotykają na wiele trudności w praktykowaniu swojej wiary w życiu codziennym. Konwertyci żyją w strachu i często wolą zachować swoją konwersję w tajemnicy przed rodziną. Ci, którzy ujawniają się przed rodziną, są regularnie nękani i zastraszani. Ze względu na presję rodziny i kontrolę społeczną spotykanie się z innymi chrześcijanami jest bardzo niebezpieczne.

Życie rodzinne

Założenie rodziny i życie w zgodzie ze swoimi przekonaniami jest dla chrześcijan bardzo trudne. Obrzędy chrześcijan są często zakłócane. Nierówne szanse w edukacji w przypadku studiujących chrześcijan i dzieci konwertytów w porównaniu ze studentami muzułmańskimi są ogromne, zarówno pod względem dostępu do edukacji, jak i dyskryminacji tych, którzy kształcą się poza systemem islamskim. Częstym problemem jest brak chrześcijańskich nauczycieli. Dzieci konwertytów są zmuszane do uczęszczania na lekcje islamu i korzystają z islamskich podręczników.

Życie w społeczeństwie

Biorąc pod uwagę małą liczbę wspólnot chrześcijańskich, ich bezpieczeństwo społeczne i ekonomiczne zależy w dużej mierze od relacji z lokalną społecznością. Presja ekstremistycznych środowisk islamskich może wymuszać na muzułmanach wrogość wobec chrześcijan, aby zmusić ich do wyrzeczenia się swojej wiary. Radykalne grupy islamskie biorą na celownik najbiedniejsze i najsłabsze rodziny i próbują wymusić na nich przejście na islam poprzez obietnice pieniędzy, żywności i edukacji dla dzieci. W ostatnich latach nasiliła się również przemoc tłumów wymierzona w grupy konwertytów. Oficjalnie artykuł 28 (1) Konstytucji Bangladeszu z 1972 roku głosi: „Państwo nie będzie dyskryminować żadnego obywatela ze względu na religię, rasę, kastę, płeć lub miejsce urodzenia”, a artykuł 29 zapewnia równość szans w zatrudnieniu publicznym. W praktyce jednak mniejszości, a zwłaszcza chrześcijanie, spotykają się z powszechną dyskryminacją zarówno pod względem społecznym, jak i ekonomicznym. Uczniowie są oceniani na podstawie swoich imion i nazwisk, co prowadzi do tego, że chrześcijanie muszą zdawać egzaminy z religii islamskiej, ponieważ mają islamskie imiona i nazwiska, mimo iż są chrześcijanami.

Życie w państwie

Artykuł 41 ust. 1 lit. (a) konstytucji Bangladeszu chroni podstawowe prawo obywatela do swobodnego wyznawania, praktykowania i propagowania religii. Z prawnego punktu widzenia osoba, która chce dokonać konwersji, musi odwiedzić prawnika i przedstawić podpisany dokument stwierdzający, że osoba ta dokonuje konwersji z przyczyn osobistych, z własnej woli, bez nacisków osób trzecich. Dla każdego chrześcijanina, buddysty czy hinduisty, który chce zostać muzułmaninem, procedura ta jest niemal formalnością. W przypadku, gdy muzułmanin chce zostać chrześcijaninem, zdarza się, że prawnik naciska na klienta, aby zmienił decyzję lub odmawia (bezprawnie) rejestracji konwersji.

Obalenie premierki i związane z tym zamieszki miały bezpośredni wpływ na życie chrześcijan. Przyszłość mniejszości religijnych i kwestia ochrony ich będzie zależeć od tego, jaki rząd zostanie wyłoniony.

Życie w Kościele

Rosnąca w ostatnich latach wrogość wobec chrześcijan sprawiła, że budowanie i utrzymywanie żywej wspólnoty kościelnej stało się żmudnym zadaniem. Radykalne ugrupowania islamistyczne inwigilują Kościoły chrześcijańskie, nękając i grożąc przemocą tym, których podejrzewają o prozelityzm. Konwertyci z islamu spotykają się z ostrą kontrolą ze strony zarówno rodziny, jak i lokalnych władz. Z tego powodu wielu przywódców kościelnych boi się chrzcić nawróconych muzułmanów w obawie przed represjami.

Spis treści

9. Naruszenie zobowiązań i praw międzynarodowych

Bangladesz zobowiązał się do przestrzegania i ochrony praw podstawowych w następujących traktatach międzynarodowych:

1. Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych (ICCPR);
2. Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych(ICESCR);
3. Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (CAT);
4. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW);
5. Konwencja o prawach dziecka (CRC).

Bangladesz nie wypełnia swoich zobowiązań międzynarodowych, regularnie naruszając/nie chroniąc następujących praw chrześcijan:

• Konwertyci są poddawani ostracyzmowi, a członkowie rodzin przeciwni ich konwersji grożą im rozwodem i utratą prawa do opieki nad dziećmi (Art. 18 ICCPR);
• Dzieci chrześcijańskie są prześladowane z powodu wiary rodziców (Art. 18 ICCPR i Art. 14 CRC);
• Chrześcijanie napotykają na ograniczenia w zatrudnieniu w sektorze publicznym i doświadczają dyskryminacji w sektorze prywatnym (Art. 25 i 26 ICCPR oraz Art. 6 ICESCR);
• Chrześcijanie spotykają się z prześladowaniem i przemocą, jeśli otwarcie wypowiadają się na tematy religijne lub angażują się w prozelityzm (Art. 18 i 19 ICCPR). 

Spis treści

10. Sytuacja innych mniejszości religijnych

Według Departamentu Stanu USA IRFR 2023:

• Przywódcy społeczności mniejszości religijnych utrzymują, że rząd wykorzystywał przepisy, takie jak ustawa o bezpieczeństwie cyfrowym (DSA), do atakowania członków mniejszości religijnych, zwłaszcza hinduistów, za „ranienie uczuć religijnych” ludności muzułmańskiej. W prawie wszystkich przypadkach sądy podejmowały surowsze środki przeciwko członkom mniejszości religijnych za publikowanie rzekomo obraźliwych treści na Facebooku niż przeciwko sprawcom przemocy odwetowej. W ciągu roku było kilka spraw z takim rezultatem.
• Po obaleniu premierki Sheikh Hasiny w sierpniu 2024 roku ucierpiała mniejszość hinduska, kojarzona z Ligą Awami i przez nią chroniona.

Spis treści

11. Open Doors w Bangladeszu

Praca Open Doors na rzecz wzmocnienia Kościoła w Bangladeszu obejmuje:

• kursy uczniostwa i wyposażanie chrześcijan w wiedzę, jak w sposób biblijny reagować na prześladowania;
• dostarczanie Biblii i innej literatury chrześcijańskiej w języku lokalnym;
• zapewnienie pomocy poprzez naukę czytania i pisania oraz wzmocnienie pozycji społeczno-ekonomicznej chrześcijan;
• udzielanie pomocy ofiarom prześladowań w sytuacjach kryzysowych.

Spis treści

12. Przypisy

• Niniejszy dokument został przygotowany w oparciu o bardziej szczegółowe Dossier Kraju opracowane corocznie przez World Watch Research (WWR), dział badawczy Open Doors International. Zezwala się na wykorzystywanie i bezpłatne rozpowszechnianie dokumentu pod warunkiem podania źródła, tj. © 2025 Open Doors International.
• Wszystkie krótkie profile krajów są dostępne w zakładce „Advocacy resources” na stronach poświęconych badaniom Open Doors International, wraz z bardziej szczegółowymi pełnymi dokumentami krajowymi i najnowszą aktualizacją metodologii ŚIP: www.opendoors.org/en-US/research-reports/. Są one również dostępne na stronie Open Doors Analytical: https://opendoorsanalytical.org/; (hasło: freedom).
• Okres badawczy dla ŚIP 2025: 1 października 2023 – 30 września 2024.