Spis treści

Kluczowe ustalenia

Okres badawczy: od 1 października 2023 do 30 września 2024

Nacjonalizm i islam są ze sobą nierozerwalnie związane, a każdy, kto nie jest muzułmaninem, zwłaszcza konwertyci oraz wyznawcy innych religii, jest uznawany za nielojalnego wobec kraju. Rząd atakuje zagranicznych (zachodnich) chrześcijan, a także zakazał zagranicznym chrześcijanom w związkach z obywatelami Turcji i ich dzieciom wjazdu do kraju.

Konwersja z islamu na chrześcijaństwo nie jest prawnie zabroniona, jednak konwertyci z islamu są nakłaniani przez członków rodziny i lokalnej społeczności do powrotu do islamu. To zmusza wielu chrześcijan do prowadzenia podwójnego życia i ukrywania swojej konwersji. Konwertytom z islamu grozi rozwód i utrata praw do dziedziczenia przez członków rodziny.

Chrześcijanie ze wszystkich kategorii społeczności chrześcijańskich mają ograniczony dostęp do zatrudnienia w sektorze państwowym i doświadczają dyskryminacji w zatrudnieniu prywatnym, zwłaszcza tam, gdzie pracodawcy mają powiązania z władzą. Ponieważ przynależność religijna jest nadal wpisywana w dowodach osobistych (obecnie dane są zakodowane w elektronicznym chipie), dyskryminowanie chrześcijańskich kandydatów do pracy nie sprawia Turkom żadnej trudności.

Spis treści

Profil kraju w formacie PDF

Poniższy profil kraju stanowi przetłumaczoną część szczegółowych raportów przygotowanych przez World Watch Research, dział badawczy Open Doors. Profil kraju dostępny jest również do pobrania w formacie PDF. Szczegółowe raporty w oryginalnej wersji angielskiej (części "Informacje ogólne" oraz "Dynamika prześladowań") znajdują się na końcu strony.

SKRÓCONY PROFIL KRAJU W PDF

Spis treści

1. Tło

Turcja jest republiką prezydencką, obecnie pod przywództwem Recepa Tayyipa Erdoğana. Zgodnie z tureckim ustawodawstwem opartym na traktacie lozańskim z 1923 roku tylko cztery grupy religijne są uznawane przez państwo: islam sunnicki, Grecki Kościół Prawosławny, Apostolski Kościół Ormiański i judaizm. Wyznanie obywatela jest odnotowywane w oficjalnych dokumentach, choć od 2017 roku nowe dowody osobiste nie zawierają już wpisu dotyczącego religii. Przynależność religijna jest jednak nadal rejestrowana w elektronicznym chipie dowodu osobistego, a urzędnicy państwowi nadal często pytają o obywateli o wyznanie.

Tureckie ustawodawstwo nie zezwala na kształcenie duszpasterzy kościelnych w prywatnych ośrodkach edukacyjnych. W rezultacie wszystkie greckie seminaria prawosławne i ormiańskie seminaria apostolskie zostały zmuszone do zamknięcia w latach 70. i 80. ubiegłego wieku i pozostają zamknięte do dziś. Zgodnie z gwarancjami traktatu lozańskiego, społeczności grecka i ormiańska nadal utrzymują kościelne szkoły akredytowane przez Ministerstwo Edukacji. Kościoły katolickie i protestanckie mogą zapewnić katechetyczne szkolenie dla dzieci na terenie kościoła, ale nie mają żadnego zaplecza do prowadzenia działalności.

Od czasu reform Atatürka na początku XX wieku Turcja jest oficjalnie państwem świeckim, ale pod rządami nacjonalistycznego prezydenta Recepa Tayyipa Erdoğana. Zwłaszcza od czasu nieudanego zamachu stanu w 2016 roku kraj ulega islamizacji. Według Middle East Concern MEC raport dot. Turcji (dostęp 30 sierpnia 2024): „Podczas gdy podstawową zasadą współczesnego państwa tureckiego jest rozdział państwa i religii, w praktyce państwo kontroluje religię i promuje szkołę sunnickiego islamu Hanafi w kraju i za granicą za pośrednictwem Dyrekcji Spraw Religijnych (Diyanet). Konstytucja potwierdza zasadę niedyskryminacji, w tym ze względu na religię, i gwarantuje swobodne sprawowanie kultu i obrzędów religijnych, w tym wolność od przymusu religijnego – pod warunkiem, że praktyki religijne nie naruszają podstawowych praw innych osób”. Konwersja nie jest prawnie zabroniona. Jednakże konwersja na chrześcijaństwo jest powszechnie uważana za niedopuszczalną. Konwertytę z islamu na chrześcijaństwo lub z jednego wyznania chrześcijańskiego na inne czekają społeczne i rodzinne konsekwencje.

Po próbie zamachu stanu w lipcu 2016 roku rządy zmieniły charakter na bardziej dyktatorski. Obserwujemy wzrost nacjonalizmu i islamizacji. Zaostrzenie konfliktu z mniejszością kurdyjską przyczyniło się do eskalacji, a Turcja zdecydowanie wzmocniła swoją pozycję na arenie międzynarodowej, przyjmując bardziej asertywne stanowisko. Kraj aktywnie uczestniczy w działaniach wojskowych na obszarze sąsiednich Syrii i Iraku, głównie skierowanych przeciwko siłom kurdyjskim.

Zakup lokalu na potrzeby kościoła może okazać się trudny, ponieważ tureckie prawo przewiduje, że tylko niektóre budynki mogą być przeznaczone na kościoły. Wydanie pozwolenia zależy od woli burmistrza i nastawienia lokalnej społeczności. Niemuzułmanie mają niesformalizowany zakaz pracy w administracji państwowej i siłach bezpieczeństwa. Niemuzułmanie twierdzą, że kiedy zaciągają się do służby wojskowej, ich przynależność religijna jest odnotowywana przez przełożonych, a także przeprowadzana jest „kontrola bezpieczeństwa”. 

Spis treści

2. Sytuacja w poszczególnych regionach kraju

Historyczne grupy chrześcijańskie, takie jak Kościół ormiański i asyryjski (syryjski), doświadczają dużej presji i wrogości w południowo-wschodniej części Turcji. Przez dziesięciolecia były one ofiarami ciągłego konfliktu między armią turecką a kurdyjskimi grupami nacjonalistycznymi. Większość tureckich społeczności chrześcijańskich znajduje się w miastach zachodniego wybrzeża, w tym w Stambule. Miasta te są zwykle bardziej umiarkowane i świeckie, zaś obszary śródlądowe są bardziej konserwatywne, islamskie i społecznie wrogie wobec chrześcijan, w tym konwertytów z islamu na chrześcijaństwo.

Spis treści

3. Kogo dotykają prześladowania?

Wspólnoty chrześcijan ekspatriantów

Kategoria ta nie została uwzględniona w punktacji i analizie ŚIP.

Tradycyjne społeczności chrześcijańskie

Historyczne społeczności chrześcijańskie obejmują Ormiański Kościół Apostolski i Grecki Kościół Prawosławny (jedyne Kościoły uznane przez traktat lozański z 1923 roku), a także Asyryjski i Syryjski Kościół Ortodoksyjny i Kościół katolicki obrządku syryjskiego. Wszystkie one są regularnie monitorowane, poddawane kontroli i ograniczeniom ze strony rządu. Chociaż prezydent Erdoğan zainaugurował otwarcie nowo wybudowanego Syryjskiego Kościoła Prawosławnego w październiku 2023 roku (pierwszy Kościół zbudowany przy oficjalnym wsparciu rządu od czasu ustanowienia republiki tureckiej), członkowie Kościołów tradycyjnych są uważani za „obcych” w wielu oficjalnych kontaktach i napotykają przeszkody prawne i biurokratyczne, a także nękanie przez policję i społeczność. Na przykład, ormiańskie i greckie Kościoły prawosławne wymagają zgody tureckiego rządu na wybór nowych przywódców kościelnych.

Społeczności konwertytów

Konwertyci na chrześcijaństwo ze środowisk muzułmańskich są najbardziej prześladowaną grupą chrześcijan w Turcji. Presja pochodzi od rodziny, społeczności, a nawet władz lokalnych. Są uważani za zdrajców tureckiej tożsamości.

Nietradycyjne społeczności chrześcijan

Do nietradycyjnych wspólnot chrześcijańskich należą wspólnoty baptystyczne i zielonoświątkowe. Kategoria ta miesza się ze społecznością konwertytów na chrześcijaństwo. Wspólnoty te funkcjonują głównie w małych grupach i spotykają się w prywatnych domach, co może prowadzić do sprzeciwu ze strony sąsiadów. Nowa rosnąca grupa chrześcijan w Turcji obejmuje chrześcijańskich uchodźców z sąsiednich krajów, w tym z Iranu. Spotykają się oni z wysokim poziomem wrogości społecznej, głównie ze względu na status uchodźcy, ale kwestie religii pogarszają ich sytuację.

Spis treści

4. Główne źródła prześladowań i dyskryminacji

Ucisk islamski połączony z islamskim nacjonalizmem religijnym

Zaciekły, fanatyczny nacjonalizm dotyka wszystkie mniejszości etniczne w Turcji. Konwersja na chrześcijaństwo z islamu jest postrzegana jako obraza rodziny i narodu; konwertyci spotykają się z nękaniem i wykluczeniem rodzinnym, społecznym i ekonomicznym. Powszechnie uważa się, że prawdziwy Turek jest muzułmaninem. Konwersja jest nie tylko kwestią naruszenia honoru rodziny, ale jest również postrzegana jako „obraza tureckości”. Niektórzy konwertyci mogą nawet spotkać się z groźbami przemocy ze strony radykalnych nacjonalistycznych grup islamskich. Inne mniejszości etniczne (takie jak Grecy, Ormianie i Syryjczycy) spotykają się z podobną presją społeczną i przemocą, a także problemami natury prawnej i wykluczeniem ekonomicznym.

Wrogość o podłożu etniczno-religijnym

To źródło nasiliło się w kontekście konfliktu kurdyjskiego. Syryjscy chrześcijanie w południowo-wschodnim regionie szczególnie odczuwają presję wojny domowej w Syrii i są uwikłani w konflikt między kurdyjskimi klanami, rządem i kurdyjską grupą bojową PKK. Przywódcy plemienni wykorzystują swoją władzę do wypierania Syryjczyków z ich ojczyzny na południowym wschodzie.

Ucisk klanowy

Prawo i zwyczaje plemienne nadal odgrywają ważną rolę, zwłaszcza we wschodnich prowincjach Turcji. Konwertyci z islamu prawdopodobnie spotykają się z większą presją, ponieważ przejście na chrześcijaństwo jest postrzegane nie tylko jako zdrada islamu, ale także rodziny i klanu. 

Paranoja dyktatorska

Od czasu nieudanego zamachu stanu w lipcu 2016 roku rząd prezydenta Erdoğana rozprawił się z opozycją, stając się coraz bardziej antydemokratyczny. Rząd otwarcie ogranicza wolność wszystkich obywateli. Dotyczy to między innymi mediów. Prezydent Erdoğan twierdzi, że „demokracja i wolna prasa są nie do pogodzenia”. Dziennikarze trafiają do więzień.

Spis treści

5. Czym różnią się prześladowania mężczyzn i kobiet?

Kobiety

Panująca kultura i niechęć wobec wdrażania równych praw sprawiły, że kobiety zmagają się z przejawami nierówność płci i wysokim poziom przemocy domowej. Konwertytki są najbardziej narażone, szczególnie na obszarach wiejskich, ponieważ konwersja zaprzecza ogólnospołecznym oczekiwaniom, według których kobieta ma przynieść rodzinie honor. Kobiety są narażone na areszt domowy, przemoc fizyczną i seksualną, nękanie i odrzucenie, co powoduje, że niektóre z nich uciekają z domów w poszukiwaniu bezpieczeństwa. W kulturze wstydu i honoru wiele ofiar przemocy samotnie zmaga się z traumą. Kobiety doświadczają również presji w sferze publicznej, takiej jak oczekiwanie spełnienia islamskich ideałów dotyczących ubioru i zachowania.

Formy wywierania nacisku:

• ograniczanie kontaktów społecznych/międzyludzkich;
• narzucenie reguł ubioru;
• zmuszenie do opuszczenia domu - wypędzenie;
• uwięzienie przez rodzinę (areszt domowy);
• przemoc fizyczna.

Mężczyźni

Instytucjonalna i społeczna dyskryminacja oraz wrogość dotyka wszystkich chrześcijan, ale mężczyźni stają w obliczu dodatkowej presji związanej z nakładającymi się oczekiwaniami religijnymi i kulturowymi. Oczekuje się od nich, że będą bronić islamu i tureckości, które są ściśle powiązane w opinii publicznej, często uniemożliwiając mężczyznom wejście do kościoła. Chrześcijańscy mężczyźni i chłopcy mogą być zatrzymywani, zastraszani, aresztowani i źle traktowani przez władze. Grozi im utrata pracy, spadku oraz odrzucenie przez rodzinę. Środowisko służby wojskowej sprzyja dyskryminacji i nękaniu. Znalezienie pracy zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym jest trudne, co ma wpływ na chrześcijańskie społeczności i rodziny.

Formy wywierania nacisku: 

• wydziedziczenie lub odebranie prawa własności;
• nękanie ekonomiczne w biznesie/miejscu pracy;
• nękanie ekonomiczne poprzez utrudniony dostęp do pracy/możliwości zatrudnienia/prowadzenia biznesu;
• pobór do wojska/bojówek/służba wbrew sumieniu;
• śmierć;
• przemoc fizyczna;
• przemoc werbalna.

Spis treści

6. ŚIP: Perspektywa 5-letnia

Wykres: Wynik w zaokrągleniu.

Krótki opis zmiany wyniku i jej przyczyny

Wzrost ogólnego wyniku Turcji wynika głównie z gwałtownego wzrostu wyniku w kategorii „przemoc” z 3,1 pkt w ŚIP 2024 do 5,4 pkt w ŚIP 2025. Celem ataków było więcej budynków kościelnych niż w poprzednim okresie badawczym, ponadto zgłoszono dwa zabójstwa, podczas gdy w ŚIP 2024 nie było żadnych zabójstw. Zgłoszony wzrost przemocy nie wykracza poza ogólne wzorce przemocy wobec chrześcijan w Turcji. Ogólne nastawienie społeczne do kościoła i społeczności chrześcijańskiej nie uległo znaczącej zmianie, a średnia presja utrzymuje się na tym samym bardzo wysokim poziomie 12,2 pkt. Nienawiść społeczna pozostaje poważnym problemem dla wszystkich chrześcijan, niezależnie od tego, czy należą do wspólnoty historycznej, protestanckiej czy uchodźczej. Ponadto Turcja utrzymała zakaz wjazdu do kraju dla protestantów, a kilkoro chrześcijan przebywających na emigracji zostało zmuszonych do opuszczenia kraju. W okresie badawczym ŚIP 2025 osoby ubiegające się o azyl i uchodźcy wyznania chrześcijańskiego (w tym konwertyci z islamu na chrześcijaństwo), z takich krajów jak Iran, Afganistan i Syria, doświadczyli znacznej dyskryminacji i nadużyć. 

Spis treści

7. Szczegółowe dane na temat przemocy i wywieranej presji

Poziomy przemocy i presji

Wykres: Wzorzec prześladowań dla Turcji.

Maksymalna liczba punktów dla każdej z sześciu kategorii wynosi 16,7 pkt. Łączna liczba punktów dla sześciu kategorii wynosi 100 pkt (6 x 16,7 = 100).

Spis treści

8. Przemoc

Tabela obejmuje tylko kilka kategorii przemocy na tle wyznaniowym w okresie sprawozdawczym – szczegółowe wyniki znajdują się w sekcji przemoc w Pełnym Dossier Kraju. Ponieważ wiele incydentów nie jest zgłaszanych, poniższe liczby należy rozumieć jako wartości minimalne. Jeśli nie można było dokładnie określić liczy przypadków, podano symboliczną liczbę w zaokrągleniu (10, 100 lub 1000*). Dane rzeczywiste mogą być dużo wyższe. To samo dotyczy liczb symbolicznych 10 000*, 100 000* i 1 000 000*.

Przykładowe akty przemocy w opisywanym okresie sprawozdawczym

• 6 listopada 2023 roku 92-letni asyryjski chrześcijanin Gevriye Akgüç został zastrzelony w południowo-wschodniej wiosce Enhil (turec: Yemisli) w dystrykcie Mardin (Duvar English, 9 listopada 2023). Akgüç uciekł z wioski po zamordowaniu kilku chrześcijan w okolicy w latach 80. i 90. i powrócił do niej dziesięć lat temu. Zabójstwo pokazuje zmarginalizowaną pozycję nielicznych pozostałych chrześcijan na obszarze, który sto lat temu był domem dla jednej z największych społeczności chrześcijańskich na Bliskim Wschodzie.
• W okresie badawczym ŚIP 2025 kilka kościołów zostało zaatakowanych oraz uszkodzonych, a atak Państwa Islamskiego na kościół Santa Maria w Stambule w styczniu 2024 roku wstrząsnął całą społecznością chrześcijańską.
• Kolejny incydent miał miejsce 18 grudnia 2023 roku, kiedy dwóch napastników zaatakowało Çekmeköy Kurtuluş Kilisesi (kościół w pobliżu Stambułu). Mężczyźni zerwali symbole religijne z kościoła. Każdego roku wiele (historycznych) kościołów i innych chrześcijańskich budynków pada ofiarą nienawistnych aktów wandalizmu.  
• W okresie badawczym ŚIP 2025 rząd turecki nadal zakazywał chrześcijanom przebywającym na emigracji wjazdu (powrotu) do kraju, często z niejasnych względów bezpieczeństwa.

Życie prywatne

Publiczne wyznawanie religii innych niż islam może skutkować nękaniem. Eksponowanie symboli chrześcijańskich może wywołać wrogość i przemoc fizyczną. Tradycyjni chrześcijanie są społecznie i ekonomicznie wykluczeni z szerszego społeczeństwa tureckiego. Konwertyci z islamu na chrześcijaństwo mogą stracić pracę, spotkać się z dręczeniem ze strony rodziny i przyjaciół lub otrzymywać groźby.

Życie rodzinne

Dzieci chrześcijańskich konwertytów są często nękane i zastraszane, ponieważ ich rodzina jest postrzegana jako zdrajcy wiary oraz narodu. Dzieci, których rodzice są imigrantami lub należą do jednej z tradycyjnych wspólnot chrześcijańskich, są również postrzegane jako „wrogowie Turcji”, ponieważ są uważane za część „chrześcijańskiego Zachodu”.

Szkolny program nauczania jest pod silnym wpływem tureckiego nacjonalizmu i przedstawia chrześcijaństwo jako obce i wrogie tureckiemu społeczeństwu.

W kilku częściach kraju odrzucono wnioski o utworzenie chrześcijańskich cmentarzy. Na tych obszarach chrześcijanie mogą być chowani zgodnie z chrześcijańskimi obrzędami tylko w miejscach zarezerwowanych dla wszystkich niemuzułmanów lub na najbliższym historycznie chrześcijańskim cmentarzu (czasami oddalonym o ponad 500 km).

Życie w społeczeństwie

Chrześcijanie nie mają dostępu do państwowego zatrudnienia i doświadczają dyskryminacji w prywatnych miejscach pracy. Islamska edukacja jest obowiązkowa. Chociaż dzieci niebędące muzułmanami mogą z niej zrezygnować, prawdopodobnie spotkają się z ostracyzmem i dyskryminacją ze strony nauczycieli i kolegów z klasy. Media są pod silnym wpływem nacjonalistycznej presji ze strony państwa i regularnie atakują mniejszości niemuzułmańskie. Chrześcijanie są konsekwentnie ofiarami i dyskryminowani przez gazety i telewizję, co ma na celu zarówno stłumienie chrześcijańskich głosów, jak i zmuszanie bardziej tolerancyjnych Turków do milczenia.

Życie w państwie

Dostęp do zatrudnienia w sektorze publicznym oraz różnych programów społeczno-ekonomicznych jest wysoce ograniczony dla społeczności chrześcijańskiej. Artykuł 301 tureckiego Kodeksu karnego stanowi, że: „Osoba, która publicznie oczernia Naród Turecki, Republikę lub Wielkie Zgromadzenie Narodowe Turcji, podlega karze pozbawienia wolności” – co oznacza, że chrześcijanie muszą zachować szczególną ostrożność w publicznych wypowiedziach.

Życie w Kościele

Niemożliwe jest zarejestrowanie nowej wspólnoty religijnej. Chociaż Kościoły mają możliwość zarejestrowania się jako „stowarzyszenie”, jest to również trudny proces, a wnioski wspólnot były często odrzucane.

Uzyskiwanie pozwoleń na budowę, naprawę lub renowację budynków kościelnych jest również długim i trudnym procesem, dodatkowo utrudnionym przez antychrześcijańskie nastroje w urzędach państwowych. Legalne szkolenie przywódców chrześcijańskich jest niemożliwe. Seminaria tradycyjnych wspólnot chrześcijańskich zostały zamknięte w latach 70. ubiegłego wieku i od tego czasu pozostają zamknięte, więc mogą odbywać się tylko nieoficjalne szkolenia.

Spis treści

9. Naruszenie zobowiązań i praw międzynarodowych

Turcja zobowiązała się do przestrzegania i ochrony praw podstawowych w następujących traktatach międzynarodowych:

1. Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych (ICCPR);

2. Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych (ICESCR);

3. Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (CAT);

4. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW);

5. Konwencja o prawach dziecka (CRC).

Turcja nie wypełnia swoich zobowiązań międzynarodowych, regularnie naruszając/nie chroniąc następujących praw chrześcijan:

• Konwertyci są poddawani ostracyzmowi, a członkowie rodziny przeciwni ich konwersji grożą im rozwodem i utratą prawa do opieki nad dziećmi (Art. 18 ICCPR);

• Dzieci chrześcijańskie są prześladowane z powodu wiary rodziców (Art. 18 ICCPR i Art. 14 CRC);

• Kościoły są atakowane przez członków państwowej grupy do zadań specjalnych (Art. 18 ICCPR);

• Chrześcijanie napotykają na ograniczenia w zatrudnieniu w sektorze publicznym i doświadczają dyskryminacji w sektorze prywatnym (Art. 25 i 26 ICCPR i Art. 6 ICESCR).

• Chrześcijanie spotykają się z prześladowaniem i przemocą, jeśli otwarcie wypowiadają się na tematy religijne lub angażują się w prozelityzm (Art. 18 i 19 ICCPR). 18 i 19).

Spis treści

10. Sytuacja innych mniejszości religijnych

Ruch Gülena jest silnie prześladowany od czasu próby zamachu stanu w 2016 roku. Jezydzi na południowym wschodzie Turcji borykają się z podobnymi problemami jak syryjscy chrześcijanie. Uchodźcy Nusayri (alawici) z Syrii odczuwają ogromną presję, by opuścić kraj. Alewici są również dyskryminowani (oficjalnie nie istnieją jako konkretna grupa i nie mogą prowadzić żadnych domów modlitwy), podobnie jak Kurdowie.

Według Departamentu Stanu USA (IRFR 2023 Turcja): „Konstytucja uwzględnia jedno oznaczenie narodowości dla wszystkich obywateli i nie uznaje wyraźnie mniejszości narodowych, rasowych lub etnicznych, z wyjątkiem trzech mniejszości niemuzułmańskich: Ormiańskich Chrześcijan Apostolskich, żydów i Greckich Chrześcijan Prawosławnych. Inne mniejszości narodowe, religijne oraz etniczne, w tym Asyryjczycy, Jezydzi, Kurdowie, Arabowie, Romowie, Czerkiesi i Laz, nie mogły w pełni korzystać ze swoich praw językowych, religijnych i kulturowych”.

„Alewici... nadal byli przedmiotem mowy nienawiści i dyskryminacji”.

Spis treści

11. Open Doors w Turcji:

Open Doors okazjonalnie wspiera perskojęzycznych uchodźców w Turcji za pośrednictwem zaufanych partnerów. Takie wsparcie dotyczy głównie szkoleń, programów przedsiębiorczości i pomocy materialnej. Open Doors zachęca cały świat chrześcijański do modlitwy za tureckich chrześcijan, którzy znajdują się w trudnej sytuacji, a także za Turcję jako kraj.

Spis treści

12. Przypisy

• Niniejszy dokument został przygotowany w oparciu o bardziej szczegółowe Dossier Kraju przygotowywane corocznie przez World Watch Research (WWR), dział badawczy Open Doors International. Zezwala się na wykorzystywanie i bezpłatne rozpowszechnianie dokumentu pod warunkiem podania źródła, tj. © 2025 Open Doors International.
• Wszystkie krótkie profile krajów są dostępne w zakładce „Advocacy resources” na stronach poświęconych badaniom Open Doors International, wraz z bardziej szczegółowymi pełnymi dokumentami krajowymi i najnowszą aktualizacją metodologii ŚIP: www.opendoors.org/en-US/research-reports/. Są one również dostępne na stronie Open Doors Analytical: https://opendoorsanalytical.org/; (hasło: freedom).
• Okres badawczy dla ŚIP 2025: 1 października 2023 – 30 września 2024.