Tunezja

Spis treści

Kluczowe ustalenia

Okres badawczy: od 1 października 2023 do 30 września 2024

Pewien dziennikarz, który dogłębnie zbadał sytuację tunezyjskich chrześcijan, stwierdza: „Tunezyjscy chrześcijanie spotykają się z dyskryminacją i są atakowani w sposób, który często nie jest widoczny dla szerszej opinii publicznej. Ze względu na religię, wielu z nich doświadcza dyskryminacji w zatrudnieniu, tracą rodziny, przyjaciół, a nawet narzeczonych; padają ofiarą przemocy słownej, psychicznej i fizycznej”.

Z tego powodu większość tunezyjskich konwertytów na chrześcijaństwo nie przyznaje się do konwersji i decyduje się na praktykowanie w ukryciu. Wrogość i presja, z jaką spotykają się ze strony społeczeństwa, sprawia, że chrześcijanie wolą nie rozmawiać z członkami rodziny oraz przyjaciółmi na tematy religijne. Chrześcijanie napotykają trudności w uczestniczeniu w praktykach religijnych ze względu na ryzyko, jakie niesie ze sobą ewentualna identyfikacja przez służby bezpieczeństwa, które monitorują działalność wspólnot religijnych. Są one monitorowane przez tunezyjskie służby bezpieczeństwa.

W kraju żyją również chrześcijanie z Afryki Subsaharyjskiej. Chrześcijanie ci nie mogą otwarcie prowadzić ewangelizacji, ale ich głównym problemem są nadużycia na tle rasowym, które znacznie nasiliły się po zapalnych komentarzach wygłoszonych przez prezydenta Saieda w lutym 2023 roku (VOA, 2 marca 2023). Po jego uwagach wiele osób straciło pracę, a tysiące opuściło kraj. Ci, którzy pozostali, obawiają się przemocy w codziennym życiu. 

Spis treści

Profil kraju w formacie PDF

Poniższy profil kraju stanowi przetłumaczoną część szczegółowych raportów przygotowanych przez World Watch Research, dział badawczy Open Doors. Profil kraju dostępny jest również do pobrania w formacie PDF. Szczegółowe raporty w oryginalnej wersji angielskiej (części "Informacje ogólne" oraz "Dynamika prześladowań") znajdują się na końcu strony.

SKRÓCONY PROFIL KRAJU W PDF

Spis treści

1. Tło

Z powodu wysokiego bezrobocia, złych warunków życia, korupcji i ogólnego braku wolności w 2011 roku wybuchła w kraju tak zwana „rewolucja tunezyjska”. Ówczesny prezydent został obalony, a w całym regionie rozpoczęła się Arabska Wiosna. Jednak liczne rządy (ponad 10 w niecałe 10 lat) nadal zmagały się z wyzwaniami gospodarczymi i niestabilnością polityczną. W lipcu 2021 roku władzę przejął prezydent Saied. Referendum konstytucyjne w lipcu 2022 roku przekształciło Tunezję w republikę prezydencką, z niemal absolutną władzą prezydencką.

Z biegiem lat Saied stopniowo rozprawiał się z wszelką opozycją, czego kulminacją było aresztowanie głównego lidera opozycji Racheda Ghannouchiego, który wiosną 2023 roku został skazany na rok więzienia (Le Monde, 15 maja 2023 r.), a następnie na kolejne trzy lata pozbawienia wolności w lutym 2024 roku. Prezydent Saied spotkał się najsilniejszą jak dotąd międzynarodową krytyką po wygłoszeniu rasistowskiego przemówienia w lutym 2023 r., w którym oskarżył Afrykanów z Afryki Subsaharyjskiej o przybycie do kraju w celu sprowadzenia „przestępczości i przemocy” oraz spisku „mającego na celu zmianę struktury demograficznej Tunezji” (African Business, 6 marca 2023). Jego komentarze doprowadziły nie tylko do fali przemocy wobec stosunkowo niewielkiej społeczności migrantów z Afryki Subsaharyjskiej w kraju, ale także do ataków na Tunezyjczyków o korzeniach subsaharyjskich (Euronews, 14 marca 2023). Saied został ponownie wybrany w październiku 2024 roku, po kampanii wyborczej, w której aresztowano kandydatów opozycji i dziennikarzy oraz oddano tylko 29% głosów.

Zaskakujące jest to, że nowa konstytucja nie ustanawia islamu religią państwową, co jest niezwykłe w świecie islamskim. Artykuł 5 stwierdza jednak, że Tunezja „należy do islamskiej Ummah (wspólnoty)” i że państwo jest zobowiązane do „osiągnięcia celów islamu w zakresie ochrony dusz, pieniędzy, religii i wolności [ludzi]”. W praktyce to prezydent decyduje, w jakim zakresie obywatele kraju cieszą się wolnością religijną.

Według World Christian Database 2021, 99,5% Tunezyjczyków to muzułmanie. Chrześcijaństwo jest uważane przez rząd za obcą religię. Państwo nie uznaje także wspólnot kościelnych wśród rdzennych społeczności. Kościół rzymskokatolicki jest największym oficjalnie uznawanym wyznaniem wśród emigrujących chrześcijan w Tunezji. Rosyjski Kościół Prawosławny i Grecki Kościół Prawosławny, a także francuski Kościół Protestancki i Kościół Anglikański są również oficjalnie uznawane przez rząd. Wszystkie denominacje chrześcijańskie mają swoje kościoły w stolicy Tunezji Tunisie, które służą na ogół chrześcijańskim imigrantom przebywającym w kraju.

Tunezyjscy chrześcijanie wywodzący się ze środowisk muzułmańskich pozostają na marginesie społecznym i są inwigilowani przez służby bezpieczeństwa. We wrześniu 2017 roku Tunezja zniosła przepis, który zabraniał muzułmańskim kobietom poślubienia niemuzułmanów (BBC News, 15 września 2017). Dla konwertytów z islamu na chrześcijaństwo był to szczególnie ważny krok. Jednak brak akceptacji dla nowego prawa w społeczeństwie uniemożliwia jego wdrożenie w praktyce (The New Arab, 8 sierpnia 2018). Konwertyci z islamu na chrześcijaństwo są wykluczani z dziedziczenia rodzinnego, a czasami odbierane im są prawa do opieki nad dziećmi. Ogólnie rzecz biorąc, chrześcijanie w Tunezji nie mają dostępu do stanowisk w rządzie i armii. 

Spis treści

2. Sytuacja w poszczególnych regionach kraju

Konwertyci z islamu na chrześcijaństwo najbardziej obawiają się członków własnej rodziny i społeczeństwa, zwłaszcza na bardziej konserwatywnym południu kraju. Obszary miejskie, zwłaszcza stolica, Tunis, oferują konwertytom możliwość ucieczki od presji rodziny i życia w większej anonimowości. Brutalne ugrupowania islamistyczne są aktywne na południowych obszarach przygranicznych i masowo atakują chrześcijan.

Spis treści

3. Kogo dotykają prześladowania?

Wspólnoty chrześcijan ekspatriantów

Chrześcijanie z zagranicy cieszą się stosunkową wolnością, choć publiczna ewangelizacja nie jest tolerowana.

Tradycyjne społeczności chrześcijańskie

Ta kategoria została uwzględniona we „Wspólnotach chrześcijan ekspatriantów”.

Społeczności konwertytów

Prawa konwertytów z islamu łamane są przez członków ich rodziny. Dobre jest jednak to, że mają oni na ogół dostęp do treści chrześcijańskich, zwłaszcza publikowanych w internecie.

Nietradycyjne społeczności chrześcijan

Ta kategoria została uwzględniona we „Wspólnotach chrześcijan ekspatriantów”.

Spis treści

4. Główne źródła prześladowań i dyskryminacji

islamski ekstremizm

Konwertyci z islamu na chrześcijaństwo mogą zostać uwięzieni w domach przez swoje rodziny. Na poziomie politycznym partie islamistyczne nadal mają duże wpływy. Wydaje się, że celem prezydenta jest zachowanie Tunezji jako kraju islamskiego, z niewielkim poszanowaniem praw (religijnych) tunezyjskich chrześcijan.

Paranoja dyktatorska

Od kiedy prezydent Saied przejął władzę w lipcu 2021 roku nie wykazywał oznak chęci dzielenia się władzą z innymi instytucjami państwowymi. Nowa konstytucja znacznie osłabiła rolę parlamentu, dając jednocześnie niemal absolutną władzę prezydentowi. Chociaż nie jest jasne, jak wpłynie to życie na chrześcijan, prawa gwarantowane w ramach wolności wyznania i przekonań będą teraz bezpośrednio określane przez prezydenta. Saied jest znany z konserwatyzmu i wydaje się rządzić coraz bardziej autorytarnie, więc jest prawdopodobne, że jego celem jest utrzymanie kontroli nad społecznością chrześcijańską. 

Spis treści

5. Czym różnią się prześladowania mężczyzn i kobiet?

Kobiety

Kobiety narażone są na molestowanie seksualne i przemoc domową. To plus niska pozycja kobiet w społeczeństwie tunezyjskim w ogóle pokazują, jak duże są różnice miedzy kobietami i mężczyznami w Tunezji. Nierówność płci wykorzystywana jest jako instrument prześladowań religijnych. Konwertytki z islamu doświadczają największych prześladowań (zwłaszcza w tradycyjnej rodzinie). Są bite, wyrzucane z domu, gwałcone, zamykane w areszcie domowym. Mężatki są narażone na rozwód i utratę opieki nad dziećmi, podczas gdy kobiety niezamężne mogą zostać zmuszone do małżeństwa. Głównym źródłem prześladowań jest najważniejszy mężczyzna w rodzinie, który może zakazać kobietom spotkań z innymi chrześcijanami i ograniczyć możliwość korzystania z chrześcijańskich publikacji, internetu, etc.

Formy wywierania al nacisku:

• uprowadzenie;
• brak dostępu do chrześcijańskich materiałów religijnych i obrzędów;
• odebranie prawa do opieki nad dziećmi;
• odebranie prawa własności/wydziedziczenie;
• dyskryminacja w edukacji;
• wymuszony rozwód;
• wymuszone małżeństwo;
• zmuszenie do opuszczenia domu – wypędzenie;
• uwięzienie przez rodzinę (areszt domowy);
• przemoc psychiczna;
• przemoc fizyczna;
• przemoc seksualna;
• przemoc werbalna.

Mężczyźni

Nowo nawróceni chrześcijanie są zdecydowanie najbardziej narażeni na prześladowania w Tunezji. Konwertyci są zastraszani, mogą stracić pracę, nie mogą brać udziału w spotkaniach kościoła, są bici i grozi im się śmiercią. Mogą też stracić wsparcie rodziny, ponieważ odchodząc od islamu, przynieśli rodzinie wstyd. Muzułmańskie żony, naciskane przez swoje rodziny, mogą zażądać rozwodu. Konwertyci tracą prawo do dziedziczenia, a nawet dostępu do majątku. Dotkliwość reakcji rodziny i społeczeństwa zależy od pozycji społecznej i politycznej mężczyzny. Prześladowania mężczyzny wpływają na los całych rodzin, które także cierpią z tego powodu.

Formy wywierania nacisku:

• dyskryminacja w edukacji;
• nękanie ekonomiczne poprzez dostęp do zatrudnienia/nękanie w biznesie i miejscu pracy;
• zmuszenie do opuszczenia miasta/kraju;
• przemoc fizyczna;
• przemoc psychiczna.

Spis treści

6. ŚIP: Perspektywa 5-letnia

Wykres: Wynik w zaokrągleniu.

Krótki opis zmiany wyniku i jej przyczyny

Wzrost ogólnej oceny o 1 pkt jest spowodowany głównie skokiem oceny za przemoc z 6,9 pkt w ŚIP 2024 do 8,1 pkt w ŚIP 2025. Między innymi doszło do większej liczby incydentów z udziałem kościołów domowych i aresztowań niż w poprzednim okresie badawczym. Prezydent Kais Saied umocnił swoje (de facto) jednoosobowe rządy poprzez sporną reelekcję, w której opozycja nie miała możliwości zabrania głosu. Nowa konstytucja jest niejednoznaczna w kwestii wolności religii i przekonań. Istnieje obawa, że w przyszłości wzrośnie jeszcze bardziej poziom monitoringu i inwigilacji środowiska chrześcijańskiego. 

Spis treści

7. Szczegółowe dane na temat przemocy i wywieranej presji

Poziomy przemocy i presji

Wykres: Wzorzec prześladowań dla Tunezji.

Maksymalna liczba punktów dla każdej z sześciu kategorii wynosi 16,7 pkt. Łączna liczba punktów dla sześciu kategorii wynosi 100 pkt (6 x 16,7 = 100).

Spis treści

8. Przemoc

Tabela obejmuje tylko kilka kategorii przemocy na tle wyznaniowym w okresie sprawozdawczym – szczegółowe wyniki znajdują się w sekcji przemoc w Pełnym Dossier Kraju. Ponieważ wiele incydentów nie jest zgłaszanych, poniższe liczby należy rozumieć jako wartości minimalne. Jeśli nie można było dokładnie określić liczy przypadków, podano symboliczną liczbę w zaokrągleniu (10, 100 lub 1000*). Dane rzeczywiste mogą być dużo wyższe. To samo dotyczy liczb 10 000*, 100 000* oraz 1 000 000*.

Przykładowe akty przemocy w opisywanym okresie sprawozdawczym

• Kilka kościołów domowych zostało splądrowanych i zaatakowanych przez członków lokalnej społeczności. Kilku tunezyjskich chrześcijan zostało publicznie aresztowanych, a następnie przesłuchanych przez policję w sprawie ich działalności; miało to miejsce głównie poza Tunisem. Chociaż żaden chrześcijanin nie został postawiony w stan oskarżenia, te publiczne aresztowania mają paraliżujący efekt, stygmatyzując tunezyjskich chrześcijan zarówno w oczach ich rodzin, jak i członków lokalnej społeczności.
• Kilka tunezyjskich chrześcijanek, głównie młodych kobiet, zostało przymusowo przesiedlonych, odizolowanych oraz zmuszonych do zawarcia małżeństwa wbrew swojej woli. Przypadki te miały miejsce na obszarach wiejskich poza stolicą.
• Wielu tunezyjskich chrześcijan doświadczyło przemocy psychicznej lub fizycznej, a kilkoro z nich zostało wydalonych ze swoich społeczności i zmuszonych do zmiany miejsca zamieszkania, głównie przez członków rodziny.

Życie prywatne

Konwertyci z islamu na chrześcijaństwo doświadczają silnej presji ze strony swoich rodzin, zwłaszcza na obszarach wiejskich. Spotkania z innymi chrześcijanami i posiadanie materiałów chrześcijańskich jest bardzo niebezpieczne. Grożą im ostracyzm, izolacja oraz bojkot ekonomiczny.

Życie rodzinne

Społeczeństwo tunezyjskie postrzega niemuzułmanów jako obcych i dyskryminuje te grupy, aby w ten sposób skłonić ich do asymilacji z szerszą, sunnicką kulturą tunezyjską. Niemuzułmanom nie wolno adoptować dzieci w Tunezji. Małżonkowie, którzy dokonali konwersji na chrześcijaństwo, mogą stracić prawo do opieki nad swoimi dziećmi i zostać zmuszeni do rozwodu. Dzieci konwertytów muszą uczęszczać na obowiązkowe lekcje islamu, doświadczają ostracyzmu społecznego, szykan, a nawet przemocy z powodu religii rodziców.

Życie w społeczeństwie

Konwertyci, zwłaszcza na obszarach wiejskich, doświadczają prześladowań i izolacji społecznej ze strony członków lokalnej społeczności. Wymuszone małżeństwa z muzułmańskimi mężczyznami są powszechnie stosowaną groźbą wobec młodych kobiet. Konwertytom utrudnia się także studia uniwersyteckie, dyskryminuje przy ubieganiu się o pracę lub bojkotuje ich firmy. Dlatego tunezyjscy chrześcijanie, aby uniknąć dyskryminacji, szukają zatrudnienia w instytucjach zagranicznych Inwigilacja chrześcijan jest powszechna, a policjanci regularnie przesłuchują tunezyjskich chrześcijan. Nawet rutynowy wniosek o nowy paszport może prowadzić do szczegółowego przesłuchania.

Życie w państwie

Prawo szariatu nie jest „głównym źródłem ustawodawstwa”, jak w wielu innych krajach arabskich, ale islam nadal jest religią państwową. Władze postrzegają niemuzułmanów jako outsiderów, niezasługujących na równy status. Te nastroje są wspierane przez wrogo nastawione media, które szerzą dezinformację na temat chrześcijan i obwiniają ich o wszystko.

Życie w Kościele

Tunezyjscy konwertyci nie mogą rejestrować swoich Kościołów, a od czasu uzyskania przez Tunezję niepodległości w 1956 roku żaden nowy Kościół nie został oficjalnie zarejestrowany. Zarejestrowane Kościoły mogą swobodnie działać, ale napotykają na praktyczne trudności, zwłaszcza związane z utrzymaniem nieruchomości, zatrudnianiem pracowników i uzyskaniem zgody na publikację i dystrybucję tekstów chrześcijańskich w języku arabskim. Choć sprzedaż Biblii nie jest zabroniona, w praktyce jest to bardzo trudne. Rozprowadzanie materiałów chrześcijańskich za darmo jest postrzegane jako prozelityzm i jest zabronione. 

Spis treści

9. Naruszenie zobowiązań i praw międzynarodowych

Tunezja zobowiązała się do przestrzegania i ochrony praw podstawowych w następujących traktatach międzynarodowych:

1. Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych (ICCPR);

2. Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych (ICESCR);

3. Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (CAT);

4. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW);

5. Konwencja o prawach dziecka (CRC).

Tunezja nie wypełnia swoich zobowiązań międzynarodowych, regularnie naruszając/nie chroniąc następujących praw chrześcijan:

• Konwertyci są poddawani ostracyzmowi, a członkowie rodziny przeciwni ich konwersji grożą im rozwodem i utratą prawa do opieki nad dziećmi (Art. 18 ICCPR);
• Dzieci chrześcijańskie są prześladowane z powodu wiary rodziców (Art. 18 ICCPR i Art. 14 CRC);
• Chrześcijanie napotykają na ograniczenia w zatrudnieniu w sektorze publicznym i doświadczają dyskryminacji w sektorze prywatnym (Art. 25 i 26 ICCPR i Art. 6 ICESCR);
• Chrześcijanie spotykają się z prześladowaniem i przemocą, jeśli otwarcie wypowiadają się na tematy religijne lub angażują się w prozelityzm (Art. 18 i 19 ICCPR). 

Spis treści

10. Sytuacja innych mniejszości religijnych

Bahaici nie są oficjalnie uznawani i nie mogą posiadać własnych miejsc kultu. Jednak w ostatnim czasie prowadzili oni konstruktywny dialog z przedstawicielami rządu. Grupy żydowskie wykonują praktyki religijne bez przeszkód, a rząd zapewnia bezpieczeństwo synagogom i częściowo dotuje koszty renowacji i konserwacji. Niestety w maju 2023 roku członek służb bezpieczeństwa otworzył ogień podczas żydowskiego święta na popularnej turystycznej wyspie Dżerba, zabijając pięć osób – dwóch żydowskich pielgrzymów i trzech żołnierzy (France 24, 12 maja 2023). Rząd zbagatelizował powagę i antysemicki charakter ataku, starając się zminimalizować wszelkie szkody ze względu na odradzający się sektor turystyczny (Al-Jazeera, 21 maja 2023).

Podział na sunnitów i szyitów przebiega w Tunezji stosunkowo spokojnie, choć szyiccy muzułmanie mogą doświadczać dyskryminacji, a w przeszłości osoby publiczne wypowiadały się przeciwko islamowi szyickiemu.

„Ateiści z rodzin muzułmańskich zgłaszali, że byli poddawani presji rodzinnej i społecznej, aby powrócić do islamu lub nie przyznawać się do ateizmu, w tym na przykład poszcząc podczas ramadanu i powstrzymując się od krytykowania islamu” (Humanist International, 28 października 2020).

Spis treści

11. Open Doors w Tunezji

We współpracy z lokalnymi partnerami i Kościołami Open Doors wspiera Kościół w Północnej Afryce poprzez następujące działania:

• szkolenie liderów i mentoring;

• szkolenia w zakresie uczniostwa, wspieranie inicjatyw teologicznych, oferowanie szkoleń w zakresie gotowości na prześladowania oraz dystrybucja Biblii i literatury chrześcijańskiej;

• szkolenia w zakresie doradztwa dla kobiet w traumie, pomoc prawna dla prześladowanych chrześcijan i praktyczne formy wsparcia;

• inicjatywy zapewniające środki do życia poprzez mikropożyczki na rozpoczęcie małych firm, szkolenia zawodowe, w razie potrzeby wspieramy pomoc medyczną lub oferujemy artykuły pierwszej potrzeby;

• zachęcamy wszystkim wierzących do modlitwy za Kościół w Tunezji.

Spis treści

12. Przypisy

• Niniejszy dokument został przygotowany w oparciu o bardziej szczegółowe Dossier Kraju przygotowywane corocznie przez World Watch Research (WWR), dział badawczy Open Doors International. Zezwala się na wykorzystywanie i bezpłatne rozpowszechnianie dokumentu pod warunkiem podania źródła, tj. © 2025 Open Doors International.
• Wszystkie krótkie profile krajów są dostępne w zakładce „Advocacy resources” na stronach poświęconych badaniom Open Doors International, wraz z bardziej szczegółowymi pełnymi dokumentami krajowymi i najnowszą aktualizacją metodologii ŚIP: www.opendoors.org/en-US/research-reports/. Są one również dostępne na stronie Open Doors Analytical: https://opendoorsanalytical.org/; (hasło: freedom).
• Okres badawczy dla ŚIP 2025: 1 października 2023 – 30 września 2024.