Tomas urodził się i wychowywał w szanowanej i radykalnie wierzącej rodzinie muzułmańskiej. Nawrócenie się do Chrystusa zmieniło całe życia Tomasa. Zobacz, jak do tego wszystkiego doszło!
Wietnam
Kluczowe ustalenia
Okres badawczy: od 1 października 2023 do 30 września 2024
Członkowie tradycyjnych wspólnot chrześcijańskich, takich jak Kościół rzymskokatolicki, cieszą się pewną dozą wolności, chyba że angażują się w aktywność polityczną, za co mogą zostać ukarani więzieniem (np. w sprawach dotyczących zawłaszczania ziemi lub w kwestiach środowiskowych). W przypadku, gdy instytucje prowadzone przez Kościół katolicki dysponują własnymi działkami z zabudowaniami, jak np. klasztory, szkoły czy szpitale, mogą one zostać skonfiskowane przez państwo na cele budowlane. W rzadkich przypadkach, inicjowanych przez lokalnych przywódców partyjnych, katolicy mogą stać się celem ingerencji państwa, jak miało to miejsce w lutym 2022 roku, kiedy urzędnicy państwowi przerwali katolicką mszę. Zarówno nietradycyjne wspólnoty protestanckie, jak i konwertyci z rdzennych religii spotykają się z silną presją i przemocą, szczególnie w odległych rejonach środkowego i północnego Wietnamu. Większość z nich należy do mniejszości etnicznych w kraju, takich jak Hmong, i spotyka się z wykluczeniem społecznym, dyskryminacją i atakami. Zdarza się, że chrześcijanie, których domy zostały zniszczone, musieli opuścić swoje dotychczasowe miejsca zamieszkania. Atak na policjantów i urzędników państwowych w prowincji Dak Lak w dniu 11 czerwca 2023 roku, mimo że nie był motywowany religijnie ani prześladowaniami, ilustruje rosnące napięcie wewnątrz społeczności Hmongów i innych grup plemiennych, które z łatwością mogą przerodzić się w krwawe starcia. Kilku protestanckich chrześcijan należących do mniejszości etnicznej określanej wspólną nazwą Montagnard zostało postawionych w stan oskarżenia i skazanych na karę pozbawienia wolności.
Profil kraju w formacie PDF
Poniższy profil kraju stanowi przetłumaczoną część szczegółowych raportów przygotowanych przez World Watch Research, dział badawczy Open Doors. Profil kraju dostępny jest również do pobrania w formacie PDF. Szczegółowe raporty w oryginalnej wersji angielskiej (części "Informacje ogólne" oraz "Dynamika prześladowań") znajdują się na końcu strony.
1. Tło
Zakończenie wojny amerykańsko-wietnamskiej w 1975 roku umożliwiło rok póżniej utworzenie zjednoczonej Socjalistycznej Republiki Wietnamu, która dziś pozostaje jednym z niewielu państw komunistycznych. Cała władza spoczywa w rękach Partii Komunistycznej i chociaż istnieje Zgromadzenie Narodowe (wybierane na zasadach nie do końca demokratycznych), Biuro Polityczne pełni funkcje wykonawcze.
Chrześcijanie są uważani za pozbawionych uczuć patriotycznych i przeciwnych rządowi, i dlatego państwo musi ich nadzorować, cenzurować. Chrześcijanie nie tylko nie mogą zajmować wysokich stanowisk w partii komunistycznej, ale również nie mogą ubiegać się o stopnie oficerskie w wojsku i otrzymują surowsze kary, gdy stają przed sądem. Wyniesienie szefa „Rządowej Komisji do Spraw Religii" (GCRA) na stanowisko wiceministra spraw wewnętrznych świadczy o tym, że rządowi bardzo zależy na utrzymaniu kontroli nad religią. W grudniu 2022 roku Wietnam stanowczo sprzeciwił się umieszczeniu go na specjalnej liście obserwacyjnej USA (SWL) pod względem wolności religijnej. 132-stronicowa Biała Księga w sprawie religii i polityki religijnej z 2023 roku jest dowodem na to, że zarówno chrześcijanie, jak i inne religie nie powinny spodziewać się poprawy sytuacji (RFA, 9 marca 2023). Ponadto, 30 marca 2024 roku wszedł w życie dekret nr 95, który ma na celu uproszczenie procedur zamykania organizacji religijnych i instytucji edukacyjnych, a także ograniczenie lokalnego i międzynarodowego pozyskiwania funduszy (Morning Star News, 28 lutego 2024).
Kościół rzymskokatolicki stanowi ponad 80% wszystkich chrześcijan w Wietnamie i choć doktrynalnie podlegają Watykanowi, rząd usiłuje wpływać na jego funkcjonowanie subtelnymi i mniej wyrafinowanymi sposobami, czego najlepszym przykładem jest wybór biskupów. Protestanci są podzieleni na wiele denominacji, dwie większe uznane przez państwo to Ewangeliczny Kościół Wietnamu Południowego (ECVN-S) i Ewangeliczny Kościół Wietnamu Północnego (ECVN-N). Chrześcijanie generalnie wolą trzymać się z dala od polityki, ale mimo to są uważnie obserwowani przez władze.
Mieszkańcy Wyżyny Centralnej, z których wielu to chrześcijanie należący do mniejszości etnicznych, są zaniedbywani ekonomicznie i społecznie, czego doświadczyli zwłaszcza podczas pandemii. Jak wyjaśnił ekspert krajowy: „Rząd wciąż uważa Ewangeliczny Kościół Chrystusa za grupę reakcyjną”. Media i telewizja państwowa stwierdziły, że obywatele muszą „doprowadzić do usunięcia tego Kościoła ze społeczności”.
2. Sytuacja w poszczególnych regionach kraju
Presja i przemoc wobec chrześcijan wśród mniejszości etnicznych są szczególnie silne w środkowej i północno-zachodniej części kraju, w następujących prowincjach: Bac Giang, Bac Ninh, Binh Phuoc, Dak Lak, Dak Nong, Dien Bien, Gia Lai, Ha Giang, Ha Nam, Hoa Binh, Kon Tum, Lai Chau, Lam Dong, Lao Cai, Nghe An, Ninh Thuan, Phu Yen, Quang Binh, Quang Ngai, Son La, Thanh Hoa, Tra Vinh i Yen Bai.
3. Kogo dotykają prześladowania?
Wspólnoty chrześcijan ekspatriantów
Ponieważ chrześcijanom z zagranicy nie wolno utrzymywać kontaktów z lokalnymi Kościołami, są oni mimowolnie izolowani. Do tej kategorii należą pracownicy zagraniczni z Tajwanu, Korei i Filipin, którzy znajdują się pod kontrolą i obserwacją służb państwowych.
Historyczne wspólnoty chrześcijańskie
Kościół rzymskokatolicki i Kościół Ewangeliczny Wietnamu (ECVN) są głównymi historycznymi wspólnotami chrześcijańskimi. W 2016 roku Kościół katolicki zdołał otworzyć uniwersytet katolicki, jednak potem nasiliły się problemy z zawłaszczaniem ziemi przez władze i aresztowaniami działaczy katolickich. W grudniu 2020 roku nie udało się zorganizować zjazdu ECVN (S).
Społeczności konwertytów
Konwertyci wywodzący się ze środowisk buddyjskich lub animistycznych cierpią największe prześladowania, nie tylko ze strony władz, ale także rodzin, przyjaciół i sąsiadów. Ponieważ większość z nich należy do mniejszości etnicznych, władze komunistyczne są wobec nich szczególnie podejrzliwe i wrogie.
Nietradycyjne społeczności chrześcijan
Do nietradycyjnych wspólnot chrześcijańskich należą wspólnoty ewangelikalne i zielonoświątkowe. Zbierają się w kościołach domowych, gdyż wiele denominacji nie jest oficjalnie zarejestrowanych. Są one ściśle monitorowane i spotykają się z dyskryminacją na różnych poziomach ze strony państwa i społeczeństwa, np. w kwestii rejestracji lub nacisków, aby dołączyć do już zarejestrowanego Kościoła.
4. Główne źródła prześladowań i dyskryminacji
Reżim komunistyczny i postkomunistyczny połączony z paranoją dyktatorską
Partia komunistyczna narusza prawa mniejszości chrześcijańskiej na centralnych wyżynach, w regionach północno-zachodnich i północno-wschodnich, nękając ją i wymagając, by wszystkie instytucje religijne były nadzorowane przez rządową Komisję ds. Religii. Rząd zatrudnia nawet lokalnych kryminalistów, znanych jako grupy „Pod czerwoną flagą”, których potajemnie zachęca do napadania na chrześcijan i wywłaszczania własności kościelnej. Niektóre wioski są nazywane „wioskami komunistycznymi” lub „wioskami zero-chrześcijańskimi”. Tamtejsi ludzie nie pozwalają chrześcijanom na zamieszkanie w ich wiosce. Rząd jest szczególnie podejrzliwy wobec mniejszości etnicznych zamieszkujących centralne i północne wyżyny (znanych również jako „Montagnards”). Wielu z nich to protestanccy chrześcijanie, których liczba (rzekomo) stale rośnie.
Ucisk klanowy
Wiejskie społeczności, wspierane autorytetem swoich lokalnych przywódców i członków rodzin, zmuszają konwertytów do wyrzeczenia się nowej religii. Aby strzec kultury plemienia, jego przywódcy często wykluczają chrześcijan ze społeczności, widząc w nich zdrajców kultury i dziedzictwa. Sama społeczność często reaguje gwałtownie na chrześcijańskich konwertytów i wypędza ich ze swoich wiosek.
Korupcja oraz przestępczość zorganizowana
Zdarzały się i nadal zdarzają przypadki zawłaszczania ziemi, szczególnie wymierzone w Kościół katolicki. Dzieje się tak głównie w miastach, gdzie urzędnicy państwowi szukają ziemi i własności do skonfiskowania, a następnie sprzedają je prywatnym deweloperom. Działki należące do Kościoła katolickiego i innych etnicznych mniejszości chrześcijańskich są narażone na tego typy działania. Do usunięcia właścicieli często zatrudnia się grupy przestępcze i strażników „Czerwonej Flagi”, choć stało się to ostatnio mniej widoczne.
5. Czym różnią się prześladowania mężczyzn i kobiet?
Kobiety
Pomimo jednego z najwyższych wskaźników udziału kobiet w rynku pracy, kobiety zajmują bardzo niską pozycję i doświadczają nierównego traktowania w domu i w życiu społecznym. Kraj ten wyznaje socjalistyczne ideały równości, ale wartości konfucjańskie są częścią podręczników szkolnych, które znajdują także odzwierciedlenie w uprzedzeniach kulturowych. W małżeństwach nowe chrześcijanki spotykają się z nękaniem, przemocą i groźbami rozwodu ze strony swoich mężów, a także są bardziej narażone na utratę opieki nad dziećmi.
Formy wywierania nacisku:
- wymuszony rozwód;
- przemoc fizyczna.
Mężczyźni
Mężczyźni spotykają się z dyskryminacją i nękaniem w pracy. Grozi im także jej utrata. Ponieważ w Wietnamie to mężczyźni są głównymi żywicielami rodziny, paraliżuje to ekonomicznie całą rodzinę i osłabia jej miejsce w społeczeństwie. Chrześcijanie, w szczególności przywódcy kościelni, są zatrzymywani i przesłuchiwani z powodów związanych z wiarą. W areszcie zatrzymani są poddawani surowemu traktowaniu, biciu i torturom, by wyrzekli się wiary. Presja jest także widoczna podczas odbywania służby wojskowej. Mężczyźni nie mogą swobodnie czytać Biblii ani uczestniczyć w innych praktykach religijnych.
Formy wywierania nacisku:
- nękanie ekonomiczne w biznesie/miejscu pracy;
- uwięzienie przez władze państwowe;
- przymusowy pobór do wojska/milicji/służba wbrew sumieniu;
- przemoc fizyczna;
- przemoc psychiczna.
6. ŚIP: Perspektywa 5-letnia
Rok | Miejsce w Światowym Indeksie Prześladowań | Zaokrąglony wynik prześladowań na 100 pkt |
2025 | 44 | 67 |
2024 | 35 | 68 |
2023 | 25 | 70 |
2022 | 19 | 71 |
2021 | 19 | 72 |
Krótki opis zmiany wyniku i jej przyczyny
Ogólny wynik Wietnamu w ŚIP 20025 spadł w związku ze spadkiem punktacji w kategoriach presji i przemocy. Ocena za przemoc spadła z 7,2 pkt w ŚIP 2024 do 5,9 pkt w ŚIP 2025, podczas gdy średnia presja nieznacznie spadła do 12,1 pkt. Obniżenie oceny za przemoc można w dużej mierze przypisać spadkowi liczby chrześcijan zatrzymanych i skazanych z powodów związanych z religią. Tendencja ta jest zgodna z przekonaniem, że bezpośrednie prześladowania ze strony rządu maleją, choć prześladowania ze strony rodziny i członków społeczności wydają się rosnąć. Warto zauważyć, że istnieje rozróżnienie między obszarami wiejskimi i miejskimi: w regionach miejskich zaobserwowano poprawę, która nie znajduje odzwierciedlenia na obszarach wiejskich.
7. Szczegółowe dane na temat przemocy i wywieranej presji
Poziomy przemocy i presji
8. Przemoc
Wietnam: Przemoc | ŚIP 2025 | ŚIP 2024 |
Zabici chrześcijanie | 1 | 1 |
Ataki na kościoły oraz budynki należące do chrześcijan. Zamknięte kościoły. | 6 | 7 |
Zniszczenie lub konfiskata własności prywatnej chrześcijan | 5 | 10 |
Chrześcijanie wewnętrznie przesiedleni | 20 | 22 |
Przykładowe akty przemocy w opisywanym okresie sprawozdawczym
28 marca 2024: Sąd Ludowy prowincji Dak Lak skazał protestanckiego misjonarza Y Krec Bya na 13 lat więzienia i pięć lat w zawieszeniu za „sabotowanie polityki jedności” poprzez organizowanie spotkań online i publikowanie informacji, które miały na celu „wywołanie podziałów między ludźmi a rządem” oraz „między ludźmi wyznającymi różne religie” (The Vietnamese, 1 kwietnia 2024).
08 marca 2024: Krewni Y Bum Bya, członka Ewangelicznego Kościoła Chrystusowego Wyżyn Zachodnich (ECCWH), znaleźli jego zmaltretowane ciało wiszące na drzewie ze sznurem na szyi. Mężczyzna miał spotkać się z policjantami, którzy mieli zwrócić skonfiskowany mu wcześniej telefon komórkowy (Morning Star News, 22 kwietnia 2024).
01 marca 2024: Trzech chrześcijan z mniejszości Ede uczęszczających do niezarejestrowanego kościoła w prowincji Dak Lak trafiło na tydzień aresztu (RFA, 8 marca 2024 r).
Życie prywatne
Na obszarach wiejskich poruszanie tematu wiary w rozmowie jest niebezpieczne i może prowadzić do przemocy ze strony członków lokalnej społeczności. W miastach panuje nieco większa swoboda, ale powszechne są nękanie i przesłuchania przez policję. Konwersja nie jest wprawdzie prawnie zakazana, ale budzi zdecydowany sprzeciw społeczeństwa. Chrześcijaństwo jest postrzegane jako obce i zagrażające rodzinie i tradycji, zwłaszcza na obszarach, gdzie dominuje kult przodków. Często członkowie rodzin zmuszeni są wybierać pomiędzy rekonwersją a eksmisją i ostracyzmem ze strony rodziny oraz społeczności.
Życie rodzinne
Chrześcijańskie dzieci w Wietnamie są zmuszane do uczestniczenia w antychrześcijańskim nauczaniu w formie komunistycznej doktryny przez cały okres ich edukacji. Chrześcijańskim dzieciom, które należą do niezarejestrowanych (a czasem zarejestrowanych) kościołów, uniemożliwia się uczęszczanie do szkół ze względu wiarę ich rodziców, zwłaszcza na obszarach wiejskich. Ci, którzy są w stanie uczęszczać do szkoły, często padają ofiarą prześladowań i nękania zarówno ze strony kolegów, jak i administracji szkolnej. Dodatkowo konwertytom, którzy są w związku małżeńskim, może grozić rozwód. Często zdarza się, że rodziny wypierają się, eksmitują i odmawiają wsparcia członkom rodziny, którzy przechodzą na chrześcijaństwo.
Życie w społeczeństwie
Wspólnoty plemienne na obszarach newralgicznych są częścią systemu kontroli chrześcijan. Władze lokalne zachęcają społeczność do utrudniania życia wspólnotom chrześcijańskim, ponieważ są one postrzegane jako obce i niebezpieczne. Chrześcijanie ubiegający się o pracę, a także ci, którym należy się awans, doświadczają dyskryminacji i wykluczenia zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym. Chrześcijanie są zmuszani do opuszczania swoich wiosek. W wojsku i policji chrześcijanie nie mogą zajmować stanowisk oficerskich. W północnym Wietnamie znane są przypadki, gdy władze państwowe groziły chrześcijanom odebraniem świadczeń zdrowotnych, jeśli będą sprzeciwiali się nakazom państwa lub nie zaniechają spotkań kościelnych. Ekspert krajowy wyjaśnia: „Kiedy osoby kwalifikujące się do otrzymania »certyfikatu ubóstwa«, który daje prawo do opieki społecznej, opieki zdrowotnej i innych świadczeń, zostają chrześcijanami, lokalne władze często uznają, że ich sytuacja ekonomiczna uległa poprawie i odbierają im ten status. Niektórzy mówią nawet: »Ponieważ jesteś teraz chrześcijaninem, niech kościół się teraz o ciebie zatroszczy«”.
Życie w państwie
Wietnam ściśle przestrzega ideologii komunistycznej, a wszelkie inne przekonania są niedozwolone. Urzędy nie odpowiadają na wnioski rejestracyjne i nie zatwierdzają wniosków o zezwolenie na działalność religijną w przewidzianym terminie (jeśli w ogóle), często nie podając nawet powodu odmowy, co jest wymogiem prawnym. Członkowie partii komunistycznej oraz oficerowie w wojsku nie mogą identyfikować się z żadną religią. Jeden z ekspertów wyjaśnił: „Chrześcijanie nie mogą pracować w instytucjach państwowych, więc muszą wyrzec się swojej wiary. Wymagania dla urzędnika państwowego stanowią, że musi mieć »zero chrześcijaństwa« w swojej bliższej i dalszej rodzinie do trzech pokoleń wstecz. Jeśli urzędnik państwowy nawróci się na chrześcijaństwo lub nawet będzie »zbyt przyjaźnie nastawiony do chrześcijan«, może zostać zdegradowany lub zwolniony. Nawet jeśli uda mu się pozostać na stanowisku, zostanie pozbawiony świadczeń i nie będzie mógł awansować”.
W mediach chrześcijanie są przedstawiani jako ci, którzy dążą do przywrócenia ideologii kolonialnej i są oskarżani o działalność wywrotową i antyrządową. Kiedy katolicki ksiądz ośmielił się skrytykować utworzenie funduszu na szczepionki przeciwko COVID-19 zasilanego z wpłat obywateli, media państwowe natychmiast wezwały do „zajęcia się” nim. Sprawcy przemocy wobec chrześcijan prawie nigdy nie stają przed sądem.
Życie w Kościele
Państwo monitoruje działalność Kościołów, czasami dochodzi do przerwania nabożeństw. Kościoły są zobowiązane przez prawo do rejestrowania swojej działalności w urzędach. Jak wyjaśnił ekspert terenowy: „Ponadto państwo wymaga, aby Kościoły przedstawiały listy swoich członków. Następnie chodzą od domu do domu w mundurach, aby »upewnić się«, że osoby z listy na pewno należą do tego Kościoła. W przypadku wielu (nowych) chrześcijan miałoby to efekt odstraszający. Byłoby im trudno przyznać się do wiary i członkostwa w Kościele”. Zdobycie materiałów chrześcijańskich w większej ilości jest niezwykle trudne, zwłaszcza jeśli materiały są importowane lub nie posiadają zatwierdzenia odpowiedniego urzędu. Wszystkie publikowane materiały wymagają urzędowego zatwierdzenia, a import jest ściśle ograniczony. Możliwe jest pozyskiwanie niewielkich ilości materiałów chrześcijańskich.
Przywódcy i działacze Kościoła katolickiego i protestanckiego są często aresztowani lub zmuszani do emigracji za krytykę rządu lub działalność na rzecz praw człowieka. Nowy dekret nr 95, mimo że ma na celu uproszczenie i usprawnienie procedur, nie ułatwi życia Kościołom ani w zakresie rejestracji, ani sprawozdawczości.
9. Naruszenie zobowiązań i praw międzynarodowych
Wietnam zobowiązał się do przestrzegania i ochrony praw podstawowych w następujących traktatach międzynarodowych:
- Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych (ICCPR);
- Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych (ICESCR);
- Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (CAT);
- Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW);
- Konwencja o prawach dziecka (CRC).
Wietnam nie wypełnia swoich zobowiązań międzynarodowych, regularnie naruszając/nie chroniąc następujących praw chrześcijan:
- Chrześcijanie są prześladowani w miejscu pracy i spotykają się z dyskryminacją na tle religijnym (Art. 26 ICCPR);
- Chrześcijanie są zabijani za wiarę (Art. 6,1 ICCPR);
- Chrześcijanie są aresztowani za mówienie o swoich prawach (Art. 9 i 19 ICCPR);
- W przypadku aresztowania chrześcijanie są bici i poddawani presji, by wyrzekli się swojej wiary (ICCPR Arts. 18 i 10);
- Dzieci chrześcijańskie są poddawane ostracyzmowi w szkole; są zmuszane do wyrzeczenia się wiary, są dyskryminowane w dostępie do usług medycznych (Art. 18 ICCPR; Art. 14 i 24 CRC);
- Chrześcijanki, które dokonały konwersji z islamu, są zmuszane do poślubienia niechrześcijanina i poddawane naciskom, by wyrzekły się wiary (Art. 23 ICCPR; Art. 16 CEDAW i Art. 10 ICESCR).
10. Sytuacja innych mniejszości religijnych
Jak to zwykle bywa w reżimach komunistycznych, władze wietnamskie starają się utrzymać wszystkie grupy religijne pod kontrolą. Obok chrześcijan szczególną uwagę zwraca się na buddystów Cao Dai, Hoa Hao i muzułmanów. Ci, którzy prowadzą działalność w ramach wspólnot kontrolowanych przez rząd, cieszą się względną wolnością, z wyjątkiem poddawania cenzurze głoszonych treści. Według Human Rights Watch (rozdział dot. Wietnamu HRW 2024): „...Nieuznane grupy religijne – w tym niezależne grupy Cao Dai, Hoa Hao, chrześcijańskie i buddyjskie – są stale inwigilowane, nękane i zastraszane. Wyznawcy niezależnych grup religijnych narażeni są na publiczną krytykę, wymuszone wyrzeczenie się wiary, tymczasowe aresztowanie, przesłuchania, tortury i więzienie...”.
11. Open Doors w Wietnamie
Open Doors działa w Wietnamie we współpracy z lokalnymi Kościołami, aby towarzyszyć wierzącym, którzy cierpią prześladowania, dlatego że zdecydowali się pójść za Chrystusem. Przemoc fizyczna oraz odsunięcie się rodzin i izolacja przez członków lokalnej społeczności to powszechne formy opresji, z którymi się spotykają. Stoimy u boku prześladowanych, niesiemy im pomoc w sytuacjach kryzysowych, pomagamy materialnie i mówimy światu o ich sytuacji.
Open Doors współpracuje z lokalnymi partnerami, by wzmocnić prześladowanych wierzących w Wietnamie poprzez następujące działania:
dostarczanie chrześcijańskich materiałów i literatury;
szkolenie przywódców;
programy uczniostwa;
programy rozwoju społeczno-ekonomicznego.
12. Przypisy
Niniejszy dokument został przygotowany w oparciu o bardziej szczegółowe Dossier Kraju przygotowywane corocznie przez World Watch Research (WWR), dział badawczy Open Doors International. Zezwala się na wykorzystywanie i bezpłatne rozpowszechnianie dokumentu pod warunkiem podania źródła, tj. © 2025 Open Doors International.
Wszystkie krótkie profile krajów są dostępne w zakładce „Advocacy resources” na stronach poświęconych badaniom Open Doors International, wraz z bardziej szczegółowymi pełnymi dokumentami krajowymi i najnowszą aktualizacją metodologii ŚIP: www.opendoors.org/en-US/research-reports/. Są one również dostępne na stronie Open Doors Analytical: https://opendoorsanalytical.org/; (hasło: freedom).
Okres badawczy dla ŚIP 2025: 1 października 2023 – 30 września 2024.