Kazachstan

Spis treści

Kluczowe ustalenia

Okres badawczy: od 1 października 2023 do 30 września 2024

Wolność sumienia i wyznania jest ograniczana przez przepisy wprowadzone we wrześniu 2011 roku. Rząd Kazachstanu, wykorzystując jako pretekst zagrożenie ze strony wojującego islamu, ściśle kontroluje społeczeństwo poprzez inwigilację, naloty na spotkania chrześcijan i aresztowania. Najmniej niepokojone przez władze są rosyjskie cerkwie prawosławne, gdyż zazwyczaj nie próbują nawiązywać kontaktów z ludnością kazachską. Rdzenni konwertyci z islamu najczęściej doświadczają przemocy ze strony państwa, członków rodziny i lokalnej społeczności. Niekiedy konwertyci są bici i przetrzymywani w areszcie domowym przez członków najbliższej rodziny. Mogą także zostać wypędzeni z dotychczasowego miejsca zamieszkania. Dodatkowo lokalni imamowie głoszą kazania, których treść jest wymierzona w konwertytów.

Spis treści

Profil kraju w formacie PDF

Poniższy profil kraju stanowi przetłumaczoną część szczegółowych raportów przygotowanych przez World Watch Research, dział badawczy Open Doors. Profil kraju dostępny jest również do pobrania w formacie PDF. Szczegółowe raporty w oryginalnej wersji angielskiej (części "Informacje ogólne" oraz "Dynamika prześladowań") znajdują się na końcu strony.

SKRÓCONY PROFIL KRAJU W PDF

Spis treści

1. Tło

Dawna republika Związku Radzieckiego – Kazachstan – odzyskała niepodległość w 1991 roku i jest obecnie najbogatszym krajem w regionie. Począwszy od 2010 roku rząd sprawuje władzę w sposób dyktatorski, czego przejawem są represje, wyeliminowanie realnej opozycji i ścisła kontrola mediów. Sytuacja nie uległa poprawie po przejęcia władzy przez prezydenta Tokajewa w 2019 roku, który zgodnie z oczekiwaniami został ponownie wybrany na prezydenta w 2022 roku i wygrał wybory parlamentarne w 2023 roku. Międzynarodowi obserwatorzy stwierdzili, że wyborom brakowało „konkurencyjności”, podkreślając jednocześnie potrzebę reform w kraju Azji Środkowej (Źródło: RFE/RL, 21 listopada 2022 r.).  

Islam sunnicki jest główną religią w kraju. Oczekuje się także, że wszyscy jego mieszkańcy będą muzułmanami. To sprawia, że życie osób nawróconych na chrześcijaństwo jest pełne wyzwań, zwłaszcza na obszarach wiejskich. Niemniej jednak błędem byłoby nazywanie Kazachstanu krajem muzułmańskim. Większość Kazachów podąża raczej za tradycjami niż naukami islamu, a siedemdziesiąt lat sowieckiego ateizmu także odcisnęło swoje piętno na obywatelach. Władze kraju są zdecydowanie świeckie. Według Departamentu Stanu USA „zgodnie z konstytucją wszyscy mają prawo do wyznawania swoich przekonań religijnych lub innych, uczestniczenia w działalności religijnej i rozpowszechniania swoich przekonań. Prawa te są jednak w praktyce ograniczone do zarejestrowanych grup religijnych, zwłaszcza tych uważanych za „tradycyjne” w kazachskim społeczeństwie. „Tradycyjny” nie jest zdefiniowany przez prawo, ale zazwyczaj odnosi się do sunnickiego islamu hanafickiego, rosyjskiej cerkwi prawosławnej, greckiego i rzymskiego katolicyzmu, luteranizmu i judaizmu” (IRFR 2023 Kazachstan).

Według World Christian Database (dostęp: maj 2024) największe wyznania chrześcijańskie w Kazachstanie to Rosyjski Kościół Prawosławny, Ukraiński Kościół Prawosławny i Kościół rzymskokatolicki. Zdecydowana większość chrześcijan w Kazachstanie to etniczni Rosjanie i Ukraińcy. Mieszkają oni głównie na północy kraju. Chrześcijanie w Kazachstanie nie odgrywają żadnej roli w polityce kraju

Przepisy dotyczące kwestii religii wprowadzone we wrześniu 2011 roku wskazały konieczność ponownej rejestracji wspólnot religijnych, zakaz prowadzenia działalności religijnej bez wcześniejszej rejestracji, ograniczenia w produkcji i rozpowszechnianiu materiałów religijnych w kraju oraz zakaz organizowania działalności religijnej dla dzieci, np. letnich obozów. Władze przeprowadzają interwencje podczas nabożeństw, karzą za wypowiedzi „podżegające do niezgody religijnej” i zatrzymują osoby za prowadzenie „nielegalnej działalności misyjnej”. Wprowadzone w styczniu 2022 roku zmiany w ustawie regulującej kwestię religii rozszerzyły zakres państwowej cenzury religijnej i utrudniły organizowanie spotkań religijnych poza zarejestrowanymi przez państwo miejscami kultu.  

Spis treści

2. Sytuacja w poszczególnych regionach kraju

Naruszenia praw dokonywane przez urzędników państwowych dotykają wszystkie wspólnoty chrześcijańskie i mogą występować w dowolnymi miejscu kraju. Presja wywierana na konwertytów przez rodzinę, znajomych i społeczność jest szczególnie intensywna poza obszarami miejskimi.

Spis treści

3. Kogo dotykają prześladowania?

Wspólnoty chrześcijan ekspatriantów

Kategoria ta nie została uwzględniona w punktacji i analizie ŚIP.

Tradycyjne społeczności chrześcijańskie

Rosyjski Kościół Prawosławny (RKP) ma względną swobodę, ponieważ nie angażuje się w ewangelizację pośród Kazachów, wobec czego nie jest postrzegany jako zagrożenie przez władze. Ponadto rząd Kazachstanu nie jest zainteresowany prowokowaniem Rosji poprzez utrudniania funkcjonowania RKP.

Społeczności konwertytów

Prawa konwertytów z islamu są łamane przez państwo, członków rodziny i lokalną społeczność. 

Nietradycyjne społeczności chrześcijan

Wspólnotom baptystycznym, ewangelikalnym i zielonoświątkowym odmawia się oficjalnej rejestracji. Władze organizują naloty na ich spotkania. Wspólnoty otrzymują groźby, mandaty, a ich członkowie trafiają do aresztu, zwłaszcza jeśli prowadzą aktywną działalność ewangelizacyjną.  

Spis treści

4. Główne źródła prześladowań i dyskryminacji

Paranoja dyktatorska

W Kazachstanie działać mogą tylko instytucje kontrolowane przez państwo. Władze przeprowadzają naloty i aresztują członków niezarejestrowanych grup religijnych, zwłaszcza protestantów, którzy są uważani za obcy wpływ, którego celem jest zniszczenie obecnego systemu politycznego kraju.

Islamski ekstremizm w połączeniu z uciskiem klanowym

Konwertyci na chrześcijaństwo wywodzący się ze środowisk muzułmańskich doświadczają presji, a czasem także aktów przemocy ze strony rodziny i lokalnej społeczności. Działania te mogą obejmować zarówno areszt domowy, jak i wyrzucenie z domu. Kazachscy przywódcy postrzegają konwersję jako atak na kazachską tożsamość narodową. Wielu konwertytów decyduje się zachować swoją nową wiarę w tajemnicy.  

Spis treści

5. Czym różnią się prześladowania mężczyzn i kobiet?

Kobiety

Kazachskie prawo przyznaje równe prawa kobietom i mężczyznom. Niemniej jednak w praktyce w społeczeństwie dominują tradycyjne przekonania traktujące kobiety jako podległe mężczyznom. Istnieje niewiele skutecznych środków przeciwdziałania przemocy związanej z płcią, poligamii, wymuszonym małżeństwom kobiet i dziewcząt, uprowadzeniu panny młodej oraz wszechobecnej przemocy domowej. Konwertytki są w dużo większym stopniu narażone na przemoc fizyczną, werbalną, nękanie, groźby oraz areszt domowy. Przymusowe małżeństwo z muzułmaninem, często związane z uprowadzeniem, nie jest rzadkością. Kobietom trudno jest uciec przed tymi naciskami z powodu wysokiego bezrobocia i ograniczonej niezależności finansowej.

Typowe formy nacisku:

• uprowadzenia;
• wymuszone małżeństwo;
• uwięzienie przez rodzinę (areszt domowy);
• przemoc fizyczna;
• przemoc werbalna. 

Mężczyźni

Na mężczyznach spoczywa zwykle większa odpowiedzialność w sferze publicznej. Prześladowania religijne, których doświadczają, odzwierciedlają właśnie tę strukturę społeczno-kulturową kraju. Narażeni są na przesłuchania, grzywny, zatrzymania i więzienie. Obowiązek służby wojskowej dla młodych mężczyzn stanowi dodatkowe potencjalne ryzyko, zwłaszcza w warunkach ścisłej kontroli państwa, zamieszkanego przez większość muzułmańską. Konwertyci wywodzący się ze środowiska muzułmańskiego doświadczają presji ze strony członków swoich rodzin, często spotykają się ze słownym szykanowaniem i fizycznym pobiciem. Konwertytom i liderom kościelnym grozi utrata pracy, co z kolei wpływa na ich sytuację ekonomiczną oraz na rodziny pozostające na ich utrzymaniu.

Typowe formy nacisku:

• nękanie ekonomiczne w biznesie/miejscu pracy;
• nękanie ekonomiczne poprzez grzywny;
• zakaz podróżowania/ograniczenie możliwości przemieszczania się;
• przemoc fizyczna;
• przemoc psychiczna;
• przemoc werbalna.

Spis treści

6. ŚIP: Perspektywa 5-letnia

Wykres: Wynik w zaokrągleniu.

Krótki opis zmiany wyniku i jej przyczyny

W okresie badawczym ŚIP 2025 Kazachstan otrzymał 68 pkt, czyli wynik o 3 pkt wyższy niż w ŚIP 2024. Jest to głównie spowodowane wyższym wynikiem w sferze przemocy. Wyniki w sferze rodzinnej i kościelnej nieznacznie spadły, podczas gdy wynik w sferze wspólnotowej nieznacznie wzrósł. Wyniki w sferach życia prywatnego i w państwie pozostały bez zmian.

Spis treści

7. Szczegółowe dane na temat przemocy i wywieranej presji

Poziomy przemocy i presji

Wykres: Wzorzec prześladowań dla Kazachstanu.

Maksymalna liczba punktów dla każdej z sześciu kategorii wynosi 16,7 pkt. Łączna liczba punktów dla sześciu kategorii wynosi 100 pkt (6 x 16,7 = 100).

Spis treści

8. Przemoc

Tabela obejmuje tylko kilka kategorii przemocy na tle wyznaniowym w okresie sprawozdawczym – szczegółowe wyniki znajdują się w sekcji przemoc w Pełnym Dossier Kraju. Ponieważ wiele incydentów nie jest zgłaszanych, liczby te należy rozumieć jako wielkości minimalne. Jeśli nie można było dokładnie określić liczy przypadków, podano symboliczną liczbę w zaokrągleniu (10, 100 lub 1000*). Dane rzeczywiste mogą być dużo wyższe. To damo dotyczy liczb 10 000*, 100 000* oraz 1 000 000*.

Przykładowe akty przemocy w opisywanym okresie sprawozdawczym

• Maj 2024: Gwałtowny wzrost liczby nalotów policyjnych, aresztowań i grzywien w ciągu ostatnich dwóch miesięcy wstrząsnął wspólnotami baptystów w południowym Kazachstanie, budząc obawy o przyszłość wolności religijnej w tym kraju (źródło: Forum 18, 3 maja 2024 and Christian Post, 17 maja 2024).

Życie prywatne

Konwersja z islamu na chrześcijaństwo jest postrzegana jako zdrada własnej rodziny oraz kazachskiej kultury. Na obszarach wiejskich konwertyci mogą dodatkowo narażać się na akty przemocy fizycznej, dlatego też unikają rozmów na temat swojej nowej wiary i ukrywają chrześcijańskie materiały, które mogłyby zostać użyte przeciwko nim jako dowody nawrócenia. Władze państwowe często oskarżają nietradycyjnych protestantów o prowadzenie działalności ewangelizacyjnej.

Życie rodzinne

Dzieci chrześcijan są dyskryminowane ze względu na wiarę swoich rodziców, a dzieciom muzułmańskim często zaleca się, aby unikały z nimi kontaktów. Chrześcijańskie dzieci mogą być zmuszane do uczęszczania na lekcje islamu wbrew woli swoich rodziców. Ponadto, szkoły okresowo organizują publiczne spotkania, finansowane przez państwo, poświęcone zwalczaniu „sekt” (włączając w to ewangelicznych chrześcijan), które szerzą negatywną propagandę przeciwko mniejszościom religijnym w kraju. Spotkania te są rzekomo dobrowolne, ale wszyscy są usilnie zachęcani do wzięcia w nich udziału. Adopcja kazachskiego dziecka przez chrześcijańską rodzinę jest zakazana.

Życie w społeczeństwie

Konwertyci z islamu na chrześcijaństwo są monitorowani, przesłuchiwani lub zastraszani przez członków swoich rodzin i lokalnej społeczności. Niezarejestrowane Kościoły są obserwowane i kontrolowane przez lokalne władze. Należącym do nich członkom może grozić nałożenie kary grzywny lub zatrzymanie za nielegalną działalność religijną. Po wpisaniu zatrzymanej osoby do policyjnego rejestru, chrześcijanie są zobowiązani do regularnego zgłaszania się na komisariacie.

Życie w państwie

Konstytucja państwa oficjalnie uznaje wspieraną przez państwo Radę Muzułmańską oraz Rosyjski Kościół Prawosławny. Wszystkie inne wspólnoty religijne są zobowiązane do ponownej rejestracji zgodnie z ustawą z 2011 roku. Proces ten jest skomplikowany i ogranicza możliwość oficjalnej działalności nietradycyjnych organizacji.

Życie w Kościele

Niedozwolone jest prowadzenie szkół wyznaniowych oraz wyznaniowych organizacji pozarządowych (NGO). Wszelkie inicjatywy społeczne podjęte przez chrześcijan są interpretowane jako próba ewangelizacji i dlatego spotykają się ze sprzeciwem. Ponadto ograniczona jest możliwość drukowania i rozpowszechniania literatury o charakterze religijnym.

Spis treści

9. Naruszenie zobowiązań i praw międzynarodowych

Kazachstan zobowiązał się do przestrzegania i ochrony praw podstawowych w następujących traktatach międzynarodowych:

1. Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych (ICCPR);
2. Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych (ICESCR);

3. Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (CAT);

4. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW);
5. Konwencja o prawach dziecka (CRC).

Kazachstan nie wypełnia swoich zobowiązań międzynarodowych, regularnie naruszając/nie chroniąc następujących praw chrześcijan:

• Kościoły nietradycyjnych wyznań są napadane, a osoby w nich przebywające bezpodstawnie aresztowane (Art. 9, 18 i 21 ICCPR);  
• Posiadanie literatury religijnej podlega poważnym ograniczeniom, wykraczającym poza dozwolone ograniczenia międzynarodowe (Art 18 i 19 ICCPR);  
• Władze państwowe i członkowie lokalnej społeczności monitorują chrześcijan i ich działalność (Art. 17 ICCPR);
• Chrześcijańskie konwertytki narażone są na przymusowe małżeństwa z muzułmanami (CEDAW Art. 16). 

Spis treści

10. Sytuacja innych mniejszości religijnych

Według zapisów Konstytucji Kazachstan jest państwem świeckim. Władze ograniczają działalność nietradycyjnych grup religijnych, łącznie z muzułmanami, którzy praktykują odmienną wersję islamu niż oficjalnie uznana szkoła Hanafi islamu sunnickiego. Jak stwierdził raport USA dot. wolności religijnej w Kazachstanie (USCIRF 2024 Kazachstan): „Mimo że konstytucja stwierdza, że Kazachstan jest państwem świeckim oraz uznaje niektóre religie – takie jak sunnicki islam hanaficki i rosyjskie prawosławie – za tradycyjne dla Kazachstanu. Rząd uważa inne grupy religijne i tych, którzy podpisują się pod inną interpretacją religii »tradycyjnych«, zwłaszcza islamu, za grupy nietradycyjne. Władze częściej atakują członków tych grup w związku z ich działalnością religijną”.

Według raportu dot. wolności religijnej Departamentu Stanu USA (IRFR 2023 Kazachstan): „Świadkowie Jehowy stwierdzili, że urzędnicy państwowi trzykrotnie przerywali ich spotkania religijne odbywające się w wynajętych obiektach. Według obserwatorów i członków mniejszościowych grup religijnych, grupy religijne uważane za »nietradycyjne«, w tym Świadkowie Jehowy, baptyści i inni ewangelikalni protestanci, a także muzułmanie, którzy zdecydowali się nosić chusty lub inne identyfikujące stroje, nadal spotykały się z większą kontrolą społeczną i dyskryminacją”.

Spis treści

11. Open Doors w Kazachstanie:

Open Doors zapewnia pomoc wierzącym z Azji Środkowej w sytuacjach kryzysowych. Na pomoc mogą liczyć osoby w więzieniach, wykluczone z rodzin i wspólnot, pozbawione środków do życia i zatrudnienia z powodu wiary w Chrystusa. 
Wzmacniamy prześladowany Kościół w Azji Środkowej przede wszystkim poprzez:

• dystrybucję literatury chrześcijańskiej;
• wsparcie modlitewne;
• szkolenia biblijne;
• szkolenia dla dzieci/młodzieży;
• służbę wśród kobiet;
• odwiedzanie pokrzywdzonych;
• służbę społeczną i medyczną;
• szkolenie zawodowe i mikrokredyty;
• projekty rozwoju społeczno-ekonomicznego, takie jak ośrodki rehabilitacyjne dla dzieci, mężczyzn i kobiet.

Spis treści

12. Przypisy

• Niniejszy dokument został przygotowany w oparciu o bardziej szczegółowe Dossier Kraju przygotowywane corocznie przez World Watch Research (WWR), dział badawczy Open Doors International. Zezwala się na wykorzystywanie i bezpłatne rozpowszechnianie dokumentu pod warunkiem podania źródła, tj. © 2025 Open Doors International.

• Wszystkie krótkie profile krajów są dostępne w zakładce „Advocacy resources” na stronach poświęconych badaniom Open Doors International, wraz z bardziej szczegółowymi pełnymi dokumentami krajowymi i najnowszą aktualizacją metodologii ŚIP: www.opendoors.org/en-US/research-reports/. Są one również dostępne na stronie Open Doors Analytical: https://opendoorsanalytical.org/; (hasło: freedom).

• Okres badawczy dla ŚIP 2025: 1 października 2023 – 30 września 2024.