Kazachstan

Spis treści

Wprowadzenie

Okres badawczy: 1 listopada 2017 – 31 października 2018

Spis treści

Miejsce w Światowym Indeksie Prześladowań (ŚIP)

Z wynikiem 63 punktów Kazachstan zajmuje w ŚIP 2019 34. miejsce, tak samo jak w ŚIP 2018. Mimo spadku punktacji dotyczącej przemocy, zauważyć można wysoki i bardzo wysoki poziom presji we wszystkich sferach życia, szczególnie w życiu prywatnym i życiu w kościele.

Spis treści

Siły napędowe prześladowań

Dyktatorska paranoja

Jakakolwiek aktywność religijna poza instytucjami prowadzonymi i kontrolowanymi przez rząd jest zabroniona. Od 2015 roku narastają represje ze strony władz, a policyjne naloty i aresztowania miały miejsce także w okresie badawczym ŚIP 2019. Atakowani są przede wszystkim członkowie kościołów protestanckich, postrzegani jako agenci obcych sił dążący do podkopania obecnego ustroju politycznego. Takie argumenty uzasadniają konieczność ich ścisłej inwigilacji.

Islamski ekstremizm

Rdzenni Kazachowie (muzłumanie) przechodząc na chrześcijaństwo narażają się na prześladowania, a nawet przemoc fizyczną ze strony rodziny, znajomych i społeczności lokalnej, wszyscy bowiem starają się wymusić na konwertycie powrót do islamu. Zdarza się, że konwertyci przez dłuższy czas są przez własne rodziny więzieni, bici, a nawet wykluczani ze swojej społeczności. Lokalni mułłowie wygłaszają przeciwko nim kazania, co jeszcze podsyca naciski. W rezultacie konwertyci robią, co mogą, by ukryć swoją wiarę, zostając tzw. secret believers (wierzącymi w ukryciu).

Spis treści

Źródła prześladowań

Źródła dyktatorskiej paranoi

• Urzędnicy rządowi: Rząd tępi wszelką aktywność religijną podejmowaną poza jego kontrolą. Na protestantów nakłada się kary finansowe, stosuje aresztowania oraz rewizje w kościołach. Kilku ugrupowaniom chrześcijańskim od lat odmawia się rejestracji. Niezarejestrowane wspólnoty nie mogą się spotykać legalnie, co zmusza je do działalności w podziemiu i naraża na naloty policji w czasie nabożeństw. Literatura religijna musi zostać zaakceptowana przez władze. Nieoficjalne spotkania religijne, w razie odkrycia, skutkują karami finansowymi i przesłuchaniami.
• Zwykli obywatele to muzułmanie. Protestują przeciw konwersjom współwyznawców i zgłaszają przejawy aktywności chrześcijańskiej władzom.
• Partie polityczne: Rządząca Kazachstanem partia prezydenta Nazarbajewa może być uznana za źródło prześladowań, ponieważ większość z nich jest usankcjonowana przez władzę.

Źródła islamskiego ekstremizmu

• Lokalni urzędnicy mają powiązania ze społecznością muzułmańską, co wpływa na to, jak traktują chrześcijan.
• Przywódcy kazachscy, wspierani przez rząd, postrzegają nawrócenie jako atak na kazachską tożsamość.
• Urzędnicy, którzy zwykle sami są muzułmanami, okazują jawną wrogość nieortodoksyjnym chrześcijanom, a szczególnie konwertytom z islamu.
• Tworzący lokalne społeczności zwykli obywatele posiadają na ogół korzenie muzułmańskie. Sprzeciwiają się konwersjom i są negatywnie nastawieni do aktywności chrześcijańskiej.
• Presja, wywierana na konwertytów przez rodziny, znajomych i lokalne społeczności, nakłaniające ich, by wyrzekli się chrześcijaństwa i wrócili do islamu, jest silna i może wiązać się z przemocą.

Spis treści

Kontekst

Prezydent Nazarbajew starzeje się (urodził się 6 czerwca 1940). Nie wiadomo, kto przejmie po nim władzę, jednak będzie to najprawdopodobniej ktoś o takich samych poglądach, kto może jednak dopuścić myśl o jakichś zmianach.
Kolejnym ważnym aspektem jest znacząca liczba mniejszości rosyjskiej zamieszkującej północ kraju. Według statystyk z 2009 roku 23,7 proc. całej populacji Kazachstanu to Rosjanie. Napawa to władze kraju pewnym niepokojem, w związku z asertywną polityka rządu Putina, a wydarzenia na Krymie i we wschodniej Ukrainie wyraźnie dowodzą, że są to obawy realne.

Mała, choć rosnąca, grupa milicji islamskiej, która niegdyś przeprowadzała już ataki bombowe na mniejszą skalę, wzmaga ten niepokój. Urzędnicy twierdzą, że co najmniej 300 Kazachów walczyło dla Państwa Islamskiego (IS) poza granicami kraju, ale nieoficjalne źródła podają, że ich liczba jest dużo większa. Rząd wykorzystuje tę informację i nawet wyolbrzymia zagrożenie, by mieć pretekst do zwiększania kontroli nad społeczeństwem i ciągłego ograniczania wolności.

Spis treści

Grupy chrześcijańskie objęte prześladowaniami

Grupy chrześcijańskich imigrantów

Imigranci chrześcijańscy w Kazachstanie nie są odizolowani od innych wspólnot chrześcijańskich, nie zostali więc zaliczeni do osobnej kategorii w analizie ŚIP.

Tradycyjne społeczności chrześcijańskie

Te grupy, wśród których prym wiedzie Rosyjski Kościół Prawosławny (RKP), zdecydowanie najliczniejszy, nie są zaangażowane w ewangelizowanie Kazachów. Mogą funkcjonować w miarę swobodnie, ponieważ rząd kazachski nie uznaje ich za zagrożenie. W dodatku władze Kazachstanu nie chcą utrudniać funkcjonowania RKP, by nie prowokować odwetowych działań Rosji – wydarzenia we wschodniej Ukrainie stanowiły dla nich ważną lekcję.

Społeczności konwertytów

Chrześcijańscy konwertyci nawróceni z islamu mierzą się w Kazachstanie ze zmasowanymi szykanami. Poza pewnymi ograniczeniami narzuconymi przez rząd poddani są również silnej presji ze strony rodziny, znajomych i całego środowiska. Ta ostatnia forma prześladowań jest zdecydowanie najsilniejsza z wymienionych.

Nietradycyjne grupy chrześcijańskie

Należące do tej kategorii niezarejestrowane grupy (w tym: baptyści, chrześcijanie ewangelikalni i zielonoświątkowcy) coraz częściej doświadczają różnego typu prześladowań, tym dotkliwszych, im bardziej angażują się w ewangelizację. Wszyscy chrześcijanie z tej kategorii cierpią z powodu policyjnych nalotów, gróźb, aresztowań i kar finansowych wymierzanych przez władze.

Spis treści

Obszary życia i przemoc fizyczna

Wzorzec prześladowań dowodzi, że:

• Naciski na chrześcijan znajdują się na wysokim poziomie (12 punktów), zanotowały więc lekki wzrost (z 11,8 punktu) w ŚIP 2018. Wzrost ten dotyczy każdej z opisywanych kategorii.
• Prześladowania na wysokim i bardzo wysokim poziomie obejmują wszystkie sfery życia. Najwyższy poziom odnotowuje się w obszarach życia w kościele i życia prywatnego.
• Przemoc jest nadal dosyć częsta, jednak osiągnęła niższy wynik niż w ŚIP 2018. Analogicznie do innych państw Azji Centralnej odnotowuje się mało zgłoszonych incydentów przemocy.

Życie prywatne

Nawrócenie jest czynnikiem, który wywołuje w Kazachstanie silną reakcję. Konwertyci pochodzenia muzułmańskiego unikają sprawowania rytuałów chrześcijańskich oraz otwartego eksponowania symboli religijnych, aby nie zwracać na siebie uwagi. Rząd jest szczególnie przewrażliwiony na punkcie rozprzestrzeniania się religii „nietradycyjnych”, nieuznawanych przez prawo. Protestanci stanowią główny cel inwigilacji i nalotów, a konfiskata materiałów chrześcijańskich i nakładanie kar finansowych za aktywność chrześcijańską to dla nich norma. Gdy tylko konwertyta poruszy temat wiary w rozmowie z bliskimi, prawie zawsze wybuchają konflikty. Nowo nawróconym trudno kontaktować się z innymi chrześcijanami, ponieważ są bacznie obserwowani przez swoje środowisko, w razie ujawnienia ryzykując areszt domowy i różnego rodzaju naciski, mające doprowadzić ich do wyrzeczenia się nowej wiary. Wszystkie kościoły poza RKP są inwigilowane przez Kazachskie Służby Bezpieczeństwa (KNB).

Życie w rodzinie

Dla kazachskich konwertytów chrzest jest bardzo ważną decyzją i bardzo często stanowi źródło konfliktu z wyznającymi islam bliskimi. Chrześcijanina można pochować na islamskim cmentarzu, ale tylko wtedy, gdy odbywa się to według islamskiego obrządku. Wolność religijna jest coraz bardziej ograniczana w Kazachstanie, a przypadki inwigilacji przez siły rządowe są coraz częstsze. Sytuacja protestantów stała się trudniejsza, gdy wprowadzone w 2011 prawo zakazało jakiejkolwiek aktywności niezarejestrowanym grupom religijnym. Dzieci protestantów bardzo często są prześladowane lub dyskryminowane z powodu wiary rodziców. Szkoły i inne instytucje edukacyjne korzystają z funduszy rządowych, by organizować spotkania na temat walki z sektami, do których władze zaliczają również kościoły ewangelikalne. Takie spotkania (propagandowe) teoretycznie są nieobowiązkowe, jednak każdy jest usilnie nakłaniany do tego, by w nich uczestniczyć. Jeśli konwertyta nie chce wyrzec się wiary, rodzina może starać się wymusić na nim rozwód lub pozbawić go prawa do opieki nad dziećmi. Zdarzają się również sprawy sądowe, w których konwertyci tracą prawo do spadku.

Życie w społeczeństwie

Społeczność wiejska monitoruje przypadki nawróceń. Na terenach wiejskich tylko muzułmanie są przyjmowani do lokalnych instytucji, a presja na powrót do wiary ojców od samego początku towarzyszy konwertytom, chwilami przybierając na sile. W szkołach chrześcijańskie dzieci i młodzież mogą być obrzucane wyzwiskami czy stanowić cel wrogiej propagandy, ale nikt jeszcze nie został pozbawiony edukacji, dlatego że jest chrześcijaninem. W podstawówkach nie ma z reguły takich problemów, jednak wyższe wykształcenie i kursy specjalistyczne mogą nie być już tak dostępne dla zaangażowanych chrześcijan. Dyskryminacja dotyczy głównie zatrudnienia w sferze budżetowej, np. nauczyciel może zostać zwolniony z pracy, jeśli uczęszcza do kościoła ewangelickiego. Taka forma dyskryminacji jest powszechna w instytucjach odpowiedzialnych za egzekwowanie prawa. Kodeks karny ze stycznia 2015 r. wprowadza w tej dziedzinie nowe grzywny i kary, nawet do sześciu lat więzienia.

Życie w państwie

W praktyce rząd daje do zrozumienia, że islam jest dla Kazachów, prawosławie – dla Słowian, a resztę uznaje się za zbędną. Mimo że wolność religijną chroni konstytucja, w praktyce ta ochrona dotyczy jedynie tych religii i grup wyznaniowych, które zaklasyfikowane zostały jako „tradycyjne” przez kodeks administracyjny z 2011 r. Do tych grup należą sunnizm hanaficki, rosyjskie prawosławie, rzymski katolicyzm, luteranizm oraz judaizm. Nietradycyjne grupy chrześcijańskie spod tej ochrony konstytucyjnej są wyłączone, a ich członkowie często ryzykują prześladowanie, prowadząc działalność związaną z wiarą. To samo prawo z 2011 roku znacznie utrudniło rejestrację mniejszych wspólnot religijnych, co naraziło je na prześladowania. Media kazachskie są przeważnie negatywnie nastawione do chrześcijaństwa, a kilka programów na cel wzięło sobie nietradycyjne grupy chrześcijańskie oraz konwertytów. Nietradycyjni chrześcijanie są oskarżani o zdradę kazachskiej tożsamości oraz nastawienie antyislamskie/ antychrześcijańskie i z tego powodu oskarżani przez byłych współwyznawców z lokalnych społeczności o bluźnierstwo.

Życie w kościele

Aby założyć stowarzyszenie religijne, należy mieć pięćdziesięciu sponsorów. Niezarejestrowane kościoły są absolutnie nielegalne. Istnieją specjalne wymogi dotyczące budynków kościelnych i terenów, na których zostały posadowione. Spotkania nietradycyjnych chrześcijan często są zakłócane. Nierzadko wymierza się im kary finansowe, ponieważ ich domy modlitwy nie są oficjalnie uznane przez państwo za miejsca kultu. Sądy często interpretują każdą działalność religijną prowadzoną poza murami kościołów jako nielegalną. Aby dziecko poniżej 18. roku życia mogło uczestniczyć w aktywności kościoła, musi mieć zgodę obojga rodziców. Aby drukować, importować, dystrybuować i sprzedawać materiały religijne, trzeba mieć dla nich akceptację Komitetu Spraw Religii (KSR), a tylko zarejestrowane kościoły mogą się o nią ubiegać. Prawo zabrania tworzenia jakichkolwiek organizacji, instytucji czy szkół o charakterze religijnym. Nie jest też możliwe powoływanie do życia instytucji lub stowarzyszeń charytatywnych, humanitarnych, medycznych, społecznych czy kulturowych przez jakieś grupy religijne.

Przemoc

W okresie badawczym ŚIP 2019 trzy kościoły zostały zniszczone i ponad 10 wiernych było nękanych podczas nalotów na kościoły, a podobną liczbę chrześcijan zatrzymano.

Spis treści

Prześladowania ze względu na płeć

Kobiety

Życie codzienne rdzennych Kazachów bazuje na kulturze islamskiej, co sprawia, że kobiety mają tu niższą pozycję niż mężczyźni. Oczekuje się od nich całkowitej uległości wobec rodziców, a jeśli są zamężne – wobec mężów. To sprawia, że częściej doświadczają prześladowań, zarówno jako chrześcijanki, jak i jako kobiety, które podważają istniejący stan rzeczy. Konwertytki są jeszcze bardziej narażone na przemoc fizyczną i słowną, nękanie, groźby, areszt domowy, dyskryminację oraz odrzucenie przez rodzinę i społeczność muzułmańską niż inne chrześcijanki. Dla pozostałych kategorii chrześcijan szykany, jakie znoszą mężczyźni i kobiety, są podobne.

Mężczyźni

Zazwyczaj przewodzą oni kościołom i są głównymi żywicielami rodzin. Gdy chrześcijanin staje się celem prześladowania, na przykład musi zapłacić grzywnę lub zostaje uwięziony, cierpi cała jego rodzina, która musi zmierzyć się z brakiem pracy i dochodu. Jeśli mężczyzna jest liderem kościoła, jego prześladowanie wpływa na jego cały kościół i budzi strach. Obowiązek służby wojskowej to dla młodych mężczyzn kolejna potencjalna forma prześladowań. W przypadku konwertytów z islamu mężczyźni i chłopcy są bardziej narażeni na przemoc fizyczną i słowną, nękanie, groźby, dyskryminację oraz wykluczenie społeczne niż inni chrześcijańscy mężczyźni.

Spis treści

Prześladowania innych mniejszości religijnych

Według Forum 18 – norweskiej organizacji praw człowieka promującej wolność religijną – w 2017 roku władze w Kazachstanie nałożyły kary administracyjne na 279 osób, wspólnot religijnych, organizacji charytatywnych i firm za uczęszczanie na spotkania religijne, kolportaż lub import literatury i obrazków religijnych, dzielenie się wiarą i nauczanie, publikowanie materiałów religijnych online, niewłaściwy sposób modlenia się w meczetach, przyprowadzanie dziecka na spotkania religijne, nieprzestrzeganie zasad bezpieczeństwa w miejscach modlitwy lub niewywiązanie się z nałożonych wcześniej kar finansowych. Z tych osób 259 otrzymało łączną karę grzywny, więzienia, zakazu prowadzenia działalności religijnej, deportacji i konfiskaty literatury religijnej. W 2017 roku rząd skazał 23 osoby za praktykowanie swojej religii, w tym dwudziestu sunnitów, dwóch swiadków Jehowy i baptystę. (Źródło: US State Department, International Religious Freedom Report for 2017)

Przykłady prześladowań innych mniejszości religijnych

• 61-letni świadek Jehowy chory na raka odbywa pięcioletnią karę pozbawienia wolności w mieście Pavlodar na północy kraju pod zarzutem „ekstremizmu”. Już dwa organy ONZ wezwały do jego uwolnienia, co zignorowały władze Kazachstanu. (Źródło: Forum 18)
• W marcu 2018 r. sąd w regionie Ałmaty (stolicy kraju) skazał muzułmanina na rok więzienia za przynależność do zakazanego muzułmańskiego ruchu misjyjnego Tablighi Jamaat. (Źródło: Forum 18)
• 3 września 2018 sąd regionalny w Jambylu rozpatrywał apelację małżonków Aidara Kharsanova i Zariny Manu, którym wymierzono łączną karę finansową wyższą niż czteromiesięczna średnia pensja. Policja najechała ich dom, gdy przekazywali zasady Koranu uczennicom, za co skazał ich sąd niższej instancji (Źródło: Forum 18).

Spis treści

Prognozy na przyszłość

Aspekt polityczny

Nic nie wskazuje na to, by obecny prezydent, Nursułtan Nazarbajew, planował w najbliższym czasie odejście z urzędu. Brak sygnałów, aby kogoś szykowano na jego następcę.

Prognozy dla chrześcijan przez pryzmat:

Dyktatorskiej paranoi

Obecny rząd sprawuje ścisłą kontrolę nad społeczeństwem. Urzędnicy państwowi wszystkich szczebli są największymi prześladowcami kazachskich chrześcijan, narzucającymi im wszelkiego rodzaju restrykcje prawne, sączącymi indoktrynację pod płaszczykiem religii, rozbijającymi spotkania wspólnot wyznaniowych i blokującymi kolportaż materiałów religijnych. W najbliższej przyszłości nie widać perspektyw na zmianę tego stanu rzeczy.

Islamskiego ekstremizmu

Islam nie jest religią państwową, stanowi jednak tradycyjne wyznanie większości populacji. Muzułmanie są traktowani w ten sam sposób, jak przedstawiciele innych religii. Muzułmańskie naciski na chrześcijan w Kazachstanie mają źródło nie tyle w islamskim radykalizmie, co w głębokim i wszechobecnym wpływie, jaki wywierają na konwertytów członkowie rodziny, znajomi i środowisko. Ta sytuacja raczej nie ulegnie zmianie.

Spis treści

Podsumowanie

Z uwagi na dużą stabilność dwóch głównych sił napędowych prześladowań w Kazachstanie tamtejszy kościół musi przygotować się do życia w stałej, ścisłej inwigilacji i ucisku.