Republika Środkowoafrykańska

Spis treści

Wnioski

Okres badawczy: 01.10.2022 – 30.08.2023

Kryzys w sąsiednim Sudanie pogorszył już i tak niepewną sytuację w Republice Środkowoafrykańskiej (RŚA) . Kolejna odsłona poważnego konfliktu w Sudanie, do której może dojść z powodu opóźnień w wyborach, jest złą prognozą dla zmagającej się z wieloma problemami RŚA. I choć Sudan sam musi sobie poradzić z trwającym konfliktem, jego skutki mogą jeszcze bardziej zdestabilizować sytuację w Republice Środkowoafrykańskiej, przynosząc podwyższone ryzyko najsłabszym grupom społecznym, takim jak chrześcijanie.

Załamanie praworządności i porządku osiągnęło obecnie tak wysoki poziom bezkarności i anarchii, że nie pozostawia on chrześcijanom miejsca na bezpieczne praktyki religijne. Zbrojne oddziały milicji, które okupują duże obszary kraju, są odpowiedzialne za długą listę przykładów łamania praw człowieka, w tym palenie i plądrowanie budynków kościelnych. Chrześcijańscy przywódcy, którzy odważyli się potępić tę przemoc, otrzymywali groźby. W poszukiwaniu bezpieczeństwa, wielu członków społeczności chrześcijańskiej zostało zmuszonych do ucieczki do sąsiednich krajów, np. do Kamerunu,

Brak skutecznego zarządzania i praworządności sprawiły, że tysiące chrześcijan straciło dach nad głową i środki do życia, zostało przesiedlonych i zmuszonych do życia w obozach. Konflikt na szczeblu krajowym sprzyja bardziej lokalnym formom prześladowań; szczególnie w północnych regionach RŚA, konwertyci na chrześcijaństwo doświadczają ostracyzmu społecznego i przemocy fizycznej, często z rąk członków ich własnych rodzin, którzy siłowo próbują ich zmusić do wyrzeczenia się nowej wiary.

Spis treści

1. Tło

Od momentu uzyskania niepodległości w 1960 r. RŚA jest pogrążona w przemocy wynikającej z nakładających się napięć między ugrupowaniami zbrojnymi, grupami religijnymi i etnicznymi oraz pasterzami i rolnikami. Głównie muzułmańskie ugrupowanie Séléka dokonało w 2013 r. zamachu stanu, który doprowadził do konfliktu na tle religijnym i etnicznym.

Odkąd w 2016 r. prezydentem został Faustin-Archange Touadera, jego priorytetem stało się pojednanie. Niestety polityczne porozumienie pokojowe podpisane w 2019 r. między rządem a 14 grupami zbrojnymi (AP News, 2 lutego 2019 r.), upadło w okresie poprzedzającym wybory w grudniu 2020 r., a walki trwają do dziś. Rząd kontroluje jedynie stolicę, Bangui. Reszta kraju jest podzielona między skonfliktowane frakcje. Mnogość niesprzyjających czynników sprawia, że śledzenie prześladowań w RŚA stało się bardzo trudne.

Zaproponowane przez prezydenta referendum w sprawie nowej konstytucji wzbudziło obawy wśród obywateli kraju. Nasila się obecność i wpływy Rwandy oraz grupy najemników Wagnera. Na terenie kraju działania kontynuuje armia czadyjska. Wiele grup zbrojnych zawiązało wzajemne sojusze, a niektóre grupyrekrutują zagranicznych bojowników, których celem jest ustanowienie państwa szariatu. Nadal dochodzi do starć między w przeważającej części muzułmańską Séléką a ochotniczymi jednostkami samoobrony, zwanymi Antybalaka. Chociaż członkowie Antybalaka są często określani mianem chrześcijan, są oni zazwyczaj wyznawcami tradycyjnych religii afrykańskich, a kościoły chrześcijańskie stanowczo się od nich odcinają.

W tej sytuacji chrześcijanom bardzo trudno jest wypowiadać się przeciwko niesprawiedliwości oraz coraz potężniejszym gangom przestępczym, które ułatwiają dominację różnym walczącym frakcjom.

Konstytucja z 2016 r. gwarantuje wolność wyznania i na ogół, w praktyce, jest przestrzegana. Stosunki między muzułmanami a chrześcijanami wydają się dobre, ale istnieją między nimi pewne napięcia. W szczególności dotyczy to konwertytów z islamu na chrześcijaństwo. Chrześcijanie mieszkający na obszarach zdominowanych przez muzułmanów zgłaszali przypadki dyskryminacji i ataków na kościoły, ze strony byłych członków grupy Séléka. Grupy rebeliantów Antybalaka również atakują kościoły i chrześcijan, którzy potępiają ich działalność. Wiele kobiet i dziewcząt jest ekonomicznie zależnych od swoich rodzin, co w przypadku konwersji na chrześcijaństwo stawia je w bardzo trudnej sytuacji.

Rok 2023 przyczynił się do wzrostu kryzysu w Republice Środkowoafrykańskiej, czemu sprzyja niepewność i ryzyko kolejnego poważnego konfliktu już nie tylko w Sudanie, ale także w Sudanie Południowym. Otoczona przez kraje uwikłane w konflikt RŚA może spodziewać się wyłącznie pogorszenia swojej niepewnej sytuacji. Międzynarodowe organizacje pomocowe rozproszyły swoje zasoby, aby zająć się wieloma obszarami niestabilności i łamania praw człowieka w regionie. Kościół rzymskokatolicki jest zdecydowanie najliczniejszym wyznaniem chrześcijańskim w kraju. 

Spis treści

2. Sytuacja w różnych regionach kraju

Prawa chrześcijan są najbardziej dotkliwie łamane w północnej i wschodniej części kraju, zdominowanej przez ludność muzułmańską, gdzie działają odłamy Séléki. W trudnej sytuacji są także chrześcijanie we wschodniej części kraju, graniczącej z Sudanem.

Spis treści

3. Kogo dotykają prześladowania?

Tradycyjne społeczności chrześcijańskie

Kościół rzymskokatolicki jest największym wyznaniem w kraju, z najszerszą siecią kościołów, przychodni i szkół.  W trakcie i po zamachu stanu dokonanym przez Sélékę wiele kościołów zostało splądrowanych. Kościół katolicki jest silnym głosem wzywającym do pokoju i pojednania, a także zapewniał miejsca schronienia cywilom, zarówno muzułmanom, jak i chrześcijanom, uciekającym przed atakami.  W rezultacie kościoły katolickie często stawały się obiektem ataków.

Społeczności konwertytów

Konwertyci ze środowisk muzułmańskich spotykają się ze sprzeciwem i naciskami ze strony członków rodziny, aby wyrzekli się chrześcijaństwa.  Większość z nich z obawy przed atakami muzułmańskich agitatorów nie bierze udziału w praktykach religijnych, zwłaszcza na północnych zdominowanych przez muzułmanów obszarach kraju.

Nietradycyjne społeczności chrześcijan

Społeczności ewangelikalne i zielonoświątkowe są atakowane przez byłych członków bojówek Séléka. Liczba osób dołączających do tych wspólnot w ostatnim czasie gwałtownie wzrosła.

Spis treści

4. Główne źródła prześladowań i dyskryminacji

Islamski ekstremizm

Przemocy wymierzonej w chrześcijan dopuszczają się zwłaszcza odłamy bojówek Séléka. Islamski ekstremizm jest również widoczny w łamaniu praw chrześcijan przez ogół społeczeństwa w muzułmańskich częściach kraju.

Korupcja oraz przestępczość zorganizowana

Ten mechanizm prześladowań jest szczególnie widoczny na terenach, gdzie bojownicy Antybalaka atakują kościoły i chrześcijan. Chociaż Antybalaka powstała jako ochotnicza grupa samoobrony, z czasem przekształciła się w grupę przestępczą. Szczególnie w Bangui często napadali na chrześcijan i liderów kościelnych, zwłaszcza na tych, którzy nie zgadzają się z i ich celami oraz otwarcie sprzeciwiają się ich brutalności. Chociaż grupa twierdzi, że chroni chrześcijan, z biegiem lat stało się jasne, że celem ich ataków są zarówno muzułmanie, jak i chrześcijanie.

Wrogość etniczno-religijna w powiązaniu z antagonizmem klanowym

Istnieją dwa wymiary tej siły napędowej prześladowań: 

1. animizm/ATR (religijny i kulturowy) oraz 
2. walki plemienne. 

W RŚA motywy etniczne i religijne często się ze sobą łączą. Niektóre grupy mniejszości etnicznych są szczególnie narażone na ataki,  na przykład Pigmeje Baka są zmuszani do pracy w niewolniczych warunkach. Zdaża się, że grupy Antybalaka siłą wcielają chrześcijan w swoje szeregi.

Spis treści

5. Czym różnią się prześladowania mężczyzn i kobiet?

Kobiety

Lata przemocy i niestabilności politycznej sprawiły, że chrześcijańskie kobiety i dziewczęta są szczególnie narażone na gwałty, przesiedlenie, uprowadzenia i wymuszone małżeństwa.  Wykorzystywanie seksualne powoduje wstyd, traumę i często ciążę, a wysokie wskaźniki przemocy seksualnej sprawiają, że rodzice z obszarów wysokiego ryzyka obawiają się posyłać dziewczynki do szkoły. Zależność kobiet od rodziny oznacza, że prześladowania wewnątrz rodziny silnie na nie wpływają, a istotnym czynnikiem jest także zależność finansowa. Na obszarach zdominowanych przez muzułmanów, kobiety są zmuszane do przestrzegania  islamskich zasad ubioru, a konwertytkom grozi areszt domowy i małżeństwo ze starszym muzułmaninem.

Formy wywierania nacisku:

• Uprowadzenie;
• Ograniczanie kontaktów społecznych/międzyludzkich;
• Dyskryminacja / nękanie w edukacji;
• Nękanie ekonomiczne poprzez grzywny;
• Narzucenie reguł ubioru;
• Wymuszone małżeństwo;
• Celowe uwodzenie;
• Handel ludźmi;
• Przemoc fizyczna;
• Przemoc psychiczna;
• Przemoc seksualna;
• Przemoc słowna.

Mężczyźni

Chrześcijańscy mężczyźni są zabijani lub przetrzymywani w niewoli przez radykalne bojówki. Szczególnie narażeni na ataki są liderzy wspólnot. Często są fałszywie oskarżani. Grożą im ataki nawet podczas nabożeństw. Mężczyźni są również dyskryminowani w pracy, ponieważ islamiści kontrolują wszystkie targowiska, handel, nakładają wysokie podatki na chrześcijańskich przedsiębiorców, a nawet rabują sklepy chrześcijan, aby doprowadzić ich biznesy do upadku. Chrześcijanie są przymusowo wcielani do rebelianckich oddziałów oraz dyskryminowani podczas odbywania państwowej służby wojskowej. Uprowadzenia, zabójstwa, groźby i celowe zubożenie mężczyzn w efekcie wpływają na całe rodziny.

Formy wywierania nacisku:

• Uprowadzenie;
• Wydziedziczenie lub odebrania prawa własności;
• Uwięzienie przez władze;
• Pobór do wojska/milicji/służba wbrew sumieniu;
• Śmierć;
• Przemoc fizyczna;
• Przemoc psychiczna.

Spis treści

6. ŚIP: Perspektywa 5-letnia

Wykres: Wynik w zaokrągleniu.

Krótki opis zmiany wyniku i jej przyczyny

RŚA uzyskała wynik podobny do wyniku w ŚIP 2023. 

Spis treści

7. Szczegółowe dane na temat przemocy i wywieranej presji

Poziomy przemocy i presji

Wykres: Wzorzec prześladowań dla Republiki Środkowoafrykańskiej.

Maksymalna liczba punktów dla każdej z sześciu kategorii wynosi 16,7 pkt. Łączna liczba punktów dla sześciu kategorii wynosi 100 pkt (6 x 16,7 = 100).

Przykładowe akty przemocy w opisywanym okresie sprawozdawczym

Wiele kościołów zostało uszkodzonych przy okazji konfliktu między różnymi walczącymi ze sobą frakcjami. Na przykład 22 stycznia 2022 r. Unia Ewangelickich Kościołów Braterskich (UEEF) została zaatakowana przez rebeliantów z grupy 3R.  

Życie prywatne

Konwertyci na chrześcijaństwo są prześladowani przez członków rodziny. Mogą zostać odcięci od wszelkiego wsparcia finansowego. Na zdominowanej przez muzułmanów północy, gdzie działają odłamy Séléki, konwertyci ryzykują życiem, jeśli w domu posiadają materiały chrześcijańskie. Znane są przypadki, gdy osoba przyłapana na czytaniu Biblii przez byłego bojownika Séléka, była mordowana na miejscu zdarzenia.

Życie rodzinne

Często zdarza się, że po przejściu jednego z małżonków na chrześcijaństwo, rodzina i lokalna społeczność naciskają męża/żonę, aby się rozwiedli.  Ponadto konwertyci niemal automatycznie tracą prawo do spadku po zmarłym członku rodziny. Na obszarach kontrolowanych przez grupy rebeliantów, w przypadku śmierci lub ucieczki rodziców, dzieci bez opieki pozostają na łasce napastników.  Czasami są brutalnie mordowane.

Życie w społeczeństwie

Rząd stracił skuteczną kontrolę nad wieloma obszarami kraju. Na terenach zdominowanych przez muzułmanów chrześcijanie są często dyskryminowani, zwłaszcza tam, gdzie w mniejszym lub większym stopniu obowiązuje prawo szariatu. Grupy rebeliantów oraz ich zwolennicy inwigilują społeczności na swoich terenach.  W kontekście trwającego konfliktu chrześcijanie (zwłaszcza młode dziewczęta) padają ofiarą napaści i uprowadzeń. Członkowie społeczności muzułmańskiej zazwyczaj nie chcą dzielić się zasobami wspólnoty (takimi jak opieka zdrowotna) z konwertytami na chrześcijaństwo, zwłaszcza w odległej północnej części kraju.

Życie w państwie

Na obszarach kontrolowanych przez byłych bojowników Séléki wszystkie środki transportu znajdują się pod kontrolą muzułmanów, co utrudnia chrześcijanom przemieszczanie się. Kiedy dochodzi do aktów przemocy, szczególnie narażone na niebezpieczeństwo są osoby duchowne, które podróżują między kościołami w celu wykonywania swojej pracy. W regionach, gdzie władzę sprawują grupy rebeliantów, chrześcijanie są dyskryminowani, a czasem atakowani, co zmusza ich do ucieczki z domu i kraju.

Życie w kościele

Chociaż oficjalnie państwo nie inwigiluje kościołów, cywile są obserwowani przez różne grupy rebeliantów, którzy próbują udowodnić ich powiązania z innymi grupami zbrojnymi. Odnotowano wiele ataków na wspólnoty, w tym przerywanie nabożeństw i palenie kościołów.

Spis treści

 8. Naruszenie zobowiązań i praw międzynarodowych

Republika Środkowoafrykańska zobowiązała się do przestrzegania i ochrony praw podstawowych w następujących traktatach międzynarodowych:

1. Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych (ICCPR).
2. Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych  (ICESCR).
3. Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (CAT).
4. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW).
5. Konwencja o prawach dziecka (CRC).

RŚA nie wypełnia swoich zobowiązań międzynarodowych, regularnie naruszając/nie chroniąc następujących praw chrześcijan:

1. Chrześcijańscy konwertyci na obszarach zamieszkałych przez muzułmańską większość doświadczają presji i przemocy ze strony rodziny i członków lokalnej społeczności, która ma ich zmusić do wyrzeczenia się wiary w Jezusa Chrystusa (Art. 18 ICCPR).
2. Chrześcijanie są fizycznie atakowani za dzielenie się wiarą (Art. 18 ICCPR).
3. Chrześcijanie są zabijani za wiarę (Art. 6,1 ICCPR).
4. Chrześcijańskie kobiety i dziewczęta są gwałcone i wykorzystywane seksualnie (Art. 17 ICCPR).
5. Chrześcijańskie konwertytki narażone są na wymuszone małżeństwa z muzułmanami (Art 23 ICCPR; Art. 16 CEDAW i Art. 10 ICESCR).

Spis treści

9. Sytuacja innych mniejszości religijnych

Jak podano w raporcie IRFR 2022 Departamentu Stanu USA: „Międzynarodowi i lokalni obserwatorzy stwierdzili, że muzułmańscy cywile byli nieproporcjonalnie często celem ataków, a w niektórych przypadkach byli masowo zabijani przez rządowe siły bezpieczeństwa i siły Grupy Wagnera podczas operacji w środkowej i północno-zachodniej części kraju”. W kontekście trwającego konfliktu mniejszości religijne nie są głównym celem. Członkowie małych mniejszości religijnych doświadczają wielu przeciwności wewnątrz lokalnych społeczności, w których żyją.

Spis treści

10. Open Doors w RŚA

Open Doors od kilku lat prowadzi działalność na terenie Republiki Środkowoafrykańskiej poprzez lokalnych partnerów i kościoły. Od roku 2013 nasze programy wspierają Kościół w kryzysie po zamachu stanu dokonanym przez w islamskie ugrupowanie Séléka. Naszym pragnieniem jest, aby Kościół w RŚA stał się dojrzały, niezależny i silny na tyle, by radzić sobie z traumą i prześladowaniami. Nasze projekty obejmują:

• Seminaria przygotowujące na prześladowania
• Pomoc w zdobywaniu ekonomicznej niezależności
• Opiekę psychologiczna dla osób dotkniętych traumą.

Spis treści

11. Módl się za Republikę Środkowoafrykańską

• Módl się, aby Bóg zaprowadził pokój i stabilność w Republice Środkowoafrykańskiej.
• Módl się o ochronę dla chrześcijan, zwłaszcza przywódców i ich rodzin, którzy często są narażeni na największe niebezpieczeństwo.
• Módl się, aby Jezus chronił lokalnych partnerów Open Doors zachęcając i wspierając chrześcijan w RŚA - często podejmując wielkie ryzyko.