Uzbekistan

Spis treści

Kluczowe ustalenia

Okres badawczy: od 1 października 2023 do 30 września 2024

Wszyscy chrześcijanie doświadczają jakiejś formy ucisku i przemocy na tle religijnym. Najmniej niepokojone przez władze są Rosyjskie Cerkwie Prawosławne, gdyż zazwyczaj nie próbują nawiązywać kontaktów z miejscową ludnością. Rdzenni konwertyci z islamu najczęściej doświadczają przemocy ze strony państwa, rodziny i członków lokalnej społeczności. Kościoły, które nie zostały oficjalnie zarejestrowane, cierpią z powodu nalotów policyjnych, gróźb, aresztowań i grzywien.

Spis treści

Profil kraju w formacie PDF

Poniższy profil kraju stanowi przetłumaczoną część szczegółowych raportów przygotowanych przez World Watch Research, dział badawczy Open Doors. Profil kraju dostępny jest również do pobrania w formacie PDF. Szczegółowe raporty w oryginalnej wersji angielskiej (części "Informacje ogólne" oraz "Dynamika prześladowań") znajdują się na końcu strony.

SKRÓCONY PROFIL KRAJU W PDF

Spis treści

1. Tło

W Uzbekistanie cała władza spoczywa w rękach prezydenta Mirziyoyeva (rządzącego od 2016 roku), a ruchy opozycyjne i niezależne media są zakazane. 1 maja 2023 roku uzbeccy urzędnicy ogłosili wyniki referendum z poprzedniego dnia, które między innymi daje prezydentowi Shavkatowi Mirziyoevowi mandat pozostania na stanowisku do 2040 roku.

Według raportu dot. wolności religijnej Departamentu Stanu USA (IRFR 2022 Uzbekistan): „Konstytucja zapewnia wolność wyznania i rozdział państwa od religii. Prawo zezwala na ograniczanie działalności religijnej, gdy jest to konieczne do utrzymania bezpieczeństwa narodowego, porządku społecznego lub moralności. Ustawa o wolności sumienia i wyznania szczegółowo określa zakres i ograniczenia korzystania z wolności religii lub przekonań. Niezarejestrowana działalność religijna jest niezgodna z prawem; prawo wymaga oficjalnego zatwierdzenia treści, produkcji, dystrybucji i przechowywania publikacji religijnych; oraz zakazuje prozelityzmu i innych działań misyjnych. Ustawa o religii przewiduje również proces rejestracji dla organizacji religijnych, ale zakazuje prywatnej edukacji religijnej”. Nowelizacja konstytucji z kwietnia 2023 roku definiuje kraj jako „państwo świeckie” (IRFR 2023 Uzbekistan).

Chociaż główną religią Uzbekistanu jest islam, w przeważającej mierze sunnicki, błędem byłoby nazywanie Uzbekistanu krajem muzułmańskim. Siedemdziesiąt lat ateizmu w czasach sowieckich pozostawiło głęboki ślad na społeczeństwie Uzbekistanu. Świecki rząd utrzymuje islam pod ścisłą kontrolą, przy czym obywatele raczej przestrzegają zasad kultury islamskiej niż nauki islamu. Niewielka mniejszość chrześcijańska jest dość słaba z powodu wielu podziałów między różnymi denominacjami.

Forum 18 (26 kwietnia 2024) stwierdza, że urzędnicy reżimu wielokrotnie stosowali różne taktyki w celu blokowania wniosków rejestracyjnych składanych przez muzułmańskie i niemuzułmańskie wspólnoty religijne; wszystkie grupy doświadczyły trudności podczas rejestracji, a niezarejestrowane wspólnoty protestanckie znalazły się pod presją policji i tajnej policji SSS, w tym prób rekrutacji informatorów.

Według World Christian Database (maj 2024) największe wyznania chrześcijańskie w Uzbekistanie to Rosyjski Kościół Prawosławny, niezależne grupy, chrześcijanie niezrzeszeni oraz Ormiański Kościół Apostolski.

Spis treści

2. Sytuacja w poszczególnych regionach kraju

Naciski ze strony urzędników państwowych w Uzbekistanie są takie same w całym kraju. Presja rodziny i lokalnej społeczności na konwertytów jest silniejsza poza obszarami miejskimi, zwłaszcza w Dolinie Fergany.

Spis treści

3. Kogo dotykają prześladowania?

Wspólnoty chrześcijan ekspatriantów

Kategoria ta nie została uwzględniona w punktacji i analizie ŚIP.

Tradycyjne społeczności chrześcijańskie

Rosyjski Kościół Prawosławny przestrzega ograniczeń narzuconych przez państwo i dlatego jego działalność przebiega na ogół bez problemów. Zdarza się że w nabożeństwach uczestniczą agenci państwowi, ale ich przebieg nie jest zakłócany, a uczestnicy nie muszą obawiać się aresztowania. Ograniczony jest jednak druk lub import materiałów chrześcijańskich.

Społeczności konwertytów

Prawa konwertytów z islamu są łamane przez państwo, rodziny i lokalną społeczność.

Nietradycyjne społeczności chrześcijan

Po konwertytach, ta kategoria chrześcijan doświadcza największych prześladowań, zwłaszcza gdy Kościoły prowadzą działalność bez rejestracji. Grupy ewangelikalne i zielonoświątkowe cierpią z powodu nalotów, gróźb, aresztowań i grzywien.

Spis treści

4. Główne źródła prześladowań i dyskryminacji

Paranoja dyktatorska

Nie wolno prowadzić żadnej działalności religijnej poza instytucjami kontrolowanymi przez państwo. Protestanci są często określani mianem „ekstremistów’ i uważa się, że ich celem jest szpiegowanie i dążenie do zniszczenia obecnego systemu politycznego. Z perspektywy państw, chrześcijanie powinni być nie tylko kontrolowani, ale w razie potrzeby eliminowani.

Islamski ekstremizm w połączeniu z uciskiem klanowym

Rdzenni (muzułmańscy) obywatele, którzy dokonują konwersji na chrześcijaństwo, są zmuszani, czasami przy użyciu przemocy fizycznej, do rekonwersji przez rodziny oraz członków lokalnej społeczności. Konwertyci są przetrzymywani w areszcie domowym, bici, a nawet wypędzani ze swoich społeczności. Miejscowi mułłowie wygłaszają przeciwko nim kazania. W rezultacie większość konwertytów woli ukrywać swoją konwersję.

Spis treści

5. Czym różnią się prześladowania mężczyzn i kobiet?

Kobiety

Tradycyjna kultura islamska i normy patriarchalne stawiają kobiety niżej od mężczyzn w strukturze rodzinnej. Kobiety nie mają prawa do wyboru własnej religii i spotykają się z silnym sprzeciwem w przypadku konwersji. Uwięzienie przez rodzinę (tj. areszt domowy) pozostaje powszechną i społecznie akceptowaną formą wywierania presji na konwertytki. Ograniczenie kontaktów społecznych, zwłaszcza kontaktów z innymi chrześcijanami, ma służyć nakłonieniu konwertyty do rekonwersji. Uprowadzenia, wymuszone rozwody i przymusowe małżeństwa są powszechne, a przemoc seksualna w małżeństwie jest często niedostrzegana i normalizowana.

Formy wywierania nacisku:

• uprowadzenie;
• ograniczanie kontaktów społecznych/międzyludzkich;
• wymuszony rozwód;
• wymuszone małżeństwo;
• uwięzienie przez rodzinę (areszt domowy);
• przemoc fizyczna;
• przemoc seksualna;
• przemoc psychiczna;
• przemoc werbalna.

Mężczyźni

Liderami kościołów zazwyczaj są mężczyźni i wobec nich często stosowane są różne formy przemocy. Mogą zostać ukarani grzywną, zatrzymani, pozbawieni wiz wyjazdowych lub umieszczeni w areszcie domowym. Jest to celowa taktyka, która ma wywołać strach wśród pozostałych członków społeczności. Szczególnie przywódcy niezarejestrowanych Kościołów są znieważani, bici i poniżani. Chrześcijańscy mężczyźni spotykają się z ciągłą nierównością; odmawia się im awansu, są wyrzucani z pracy i znajdują się pod stałą kontrolą władz. Lokalne społeczności muzułmańskie utrudniają chrześcijanom prowadzenie własnych biznesów, a obowiązkowa służba wojskowa naraża mężczyzn na prześladowania. Konwertyci spotykają się z przemocą słowną, fizyczną i psychiczną.

Formy wywierania nacisku:

• nękanie ekonomiczne w biznesie/miejscu pracy;
• nękanie ekonomiczne poprzez grzywny;
• uwięzienie przez władze państwowe;
• zakaz podróżowania/ograniczenie możliwości przemieszczania się;
• przemoc fizyczna;
• przemoc psychiczna;
• przemoc werbalna.

Spis treści

6. ŚIP: Perspektywa 5-letnia

Wykres: Wynik w zaokrągleniu.

Krótki opis zmiany wyniku i jej przyczyny

Wynik 73 pkt jest o dwa punkty wyższy niż w poprzednich czterech okresach badawczych ŚIP. Za wzrost ogólnej punktacji odpowiada większa liczba incydentów z użyciem przemocy. Muzułmańskie rodziny, przyjaciele i mieszkańcy wsi wywierają presję w szczególności na konwertytów, podczas gdy rząd nakłada wiele ograniczeń na działalność kościelną, a chrześcijanie należący do niezarejestrowanych Kościołów ucierpieli z powodu nalotów policyjnych, gróźb, aresztowań i grzywien.

Spis treści

7. Szczegółowe dane na temat przemocy i wywieranej presji

Poziomy przemocy i presji

Wykres: Wzorzec prześladowań dla Uzbekistanu.

Maksymalna liczba punktów dla każdej z sześciu kategorii wynosi 16,7 pkt. Łączna liczba punktów dla sześciu kategorii wynosi 100 pkt (6 x 16,7 = 100).

Spis treści

8. Przemoc

Tabela obejmuje tylko kilka kategorii przemocy na tle wyznaniowym w okresie sprawozdawczym – szczegółowe wyniki znajdują się w sekcji przemoc w Pełnym Dossier Kraju. Ponieważ wiele incydentów nie jest zgłaszanych, liczby te należy rozumieć jako wielkości minimalne. Jeśli nie można było dokładnie określić liczy przypadków, podano symboliczną liczbę w zaokrągleniu (10, 100 lub 1000*). Dane rzeczywiste mogą być dużo wyższe. To samo dotyczy liczb 10 000*, 100 000* oraz 1 000 000*.

Przykładowe akty przemocy w opisywanym okresie sprawozdawczym

• Styczeń 2024: W maju 2021 roku reżim zabronił zarejestrowanemu Kościołowi Związku Baptystów w Bucharze organizowania nabożeństw. Wspólnota ma nadzieję, że w roku 2024 otrzyma nowy budynek, gdzie będzie mogła się spotykać. „Kiedy próbowaliśmy wynająć miejsce na spotkania, odmówiono nam” – powiedzieli baptyści (źródło: Forum 18, 26 stycznia 2024). Urzędnicy odmówili Kościołowi Baptystów w Bucharze pozwolenia na odbudowę kościoła, który został zamknięty po uszkodzeniu przez wodę w 2021 roku (źródło: Forum 18, 15 sierpnia 2024).
• Kwiecień 2024: 25 kwietnia sędzia Nurlubay Akimniyazov nakazał rozebranie dwóch budynków będących w trakcie budowy należących do Urgenczańskiej Rady Kościołów Baptystycznych (źródło: Forum 18, 13 sierpnia 2024).

Życie prywatne

Rozmowy na tematy religijne/chrześcijańskie w społeczeństwie, także z członkami rodziny, są bardzo ryzykowne. Państwo postrzega je jako ewangelizację, za co grozi kara aresztu i więzienia. Tylko za posiadanie materiałów chrześcijańskich cała rodzina może zostać wypędzona z wioski, pobita lub aresztowana.

Życie rodzinne

Większość Uzbeków to muzułmanie. W rezultacie społeczeństwo muzułmańskie (rodzina, przyjaciele, sąsiedzi) będą naciskali, aby dziecko chrześcijan uczestniczyło w lekcjach islamu. Z drugiej strony, w szkołach i na uniwersytetach wpajana jest uczniom propaganda antyreligijna. Wyobcowani i traktowani jako wrogowie zarówno przez rodzinę, jak i państwo, konwertyci mogą zapewnić swoim dzieciom chrześcijańskie nauczanie wyłącznie w domu, ponieważ wszelka praca z młodzieżą prowadzona przez Kościoły jest nielegalna.

Życie w społeczeństwie

Chrześcijanie poddawani są naciskom z każdej strony, albo przez muzułmańskie społeczeństwo albo świeckie państwo.Konwertyci są obserwowani przez swoje rodziny, społeczność i policję, która nęka ich zatrzymaniami i przeszukaniami. Członkowie wspólnot karani są mandatami, trafiają do aresztów i doświadczają przemocy fizycznej.

Życie w państwie

Prawo wymaga od grup religijnych urzędowej rejestracji, a działalność religijną niezarejestrowanych grup uznaje za nielegalną. Prawo ogranicza również publiczne wypowiedzi i prozelityzm, cenzuruje literaturę religijną i ogranicza posiadanie materiałów religijnych w prywatnych domach. Naloty na domy chrześcijan kończyły się karami w postaci grzywny, więzienia lub prac społecznych.

Władze mogą na ogół liczyć na bezkarne działanie. Krzywda wyrządzona konwertytom i chrześcijanom oskarżonym o prowadzenie ewangelizacji zazwyczaj uchodzi donosicielom bezkarnie.

Życie w Kościele

Praca religijna wśród młodzieży i małoletnich, w tym działalność szkółki niedzielnej, jest surowo zabroniona.

Kodeks karny karze prozelityzm karą pozbawienia wolności do trzech lat (źródło: International Religious Freedom Report for 2017 Uzbekistan). Przyjmowanie konwertytów do wspólnot wiąże się więc z dużym ryzykiem. 

Spis treści

9. Naruszenie zobowiązań i praw międzynarodowych

Uzbekistan zobowiązał się do przestrzegania i ochrony praw podstawowych w następujących traktatach międzynarodowych:

1. Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych (ICCPR);
2. Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych (ICESCR);
3. Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (CAT);
4. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW);
5. Konwencja o prawach dziecka (CRC).

Uzbekistan nie wypełnia swoich zobowiązań międzynarodowych, regularnie naruszając/nie chroniąc następujących praw chrześcijan:

• Chrześcijanie są zabijani za wiarę (Art. 6 ICCPR);

• Kościoły wyznań nietradycyjnych nękane są „nalotami”, nabożeństwa są zakłócane, a uczestnicy trafiają do aresztu (Art. 9, 18. 21 ICCPR);

• Posiadanie literatury religijnej podlega poważnym ograniczeniom, wykraczającym poza dozwolone ograniczenia międzynarodowe (Art. 18 i 19 ICCPR);

• Władze państwowe i członkowie lokalnej społeczności monitorują działalność chrześcijan (Art. 17 ICCPR);

• Chrześcijańskie konwertytki narażone są na wymuszone małżeństwa z muzułmanami (Art 23 ICCPR; Art. 16 CEDAW i Art. 10 ICESCR).

Spis treści

10. Sytuacja innych mniejszości religijnych

Wszystkie grupy religijne, w tym muzułmanie, Świadkowie Jehowy, żydzi i bahaici podlegają ścisłemu nadzorowi i opresji ze strony państwa, w czym kluczową rolę odgrywa Rada do Spraw Religii (CRA).

Spis treści

11. Open Doors w Uzbekistanie

Open Doors zapewnia pomoc wierzącym z Azji Środkowej w sytuacjach kryzysowych. Na pomoc mogą liczyć osoby w więzieniach, wykluczone z rodzin i wspólnot, pozbawione środków do życia i zatrudnienia z powodu wiary w Chrystusa.

Wzmacniamy prześladowany Kościół w Azji Środkowej przede wszystkim poprzez:

• dystrybucję literatury chrześcijańskiej;

• wsparcie modlitewne;

• szkolenia biblijne;

• szkolenia dla dzieci/młodzieży;

• służbę wśród kobiet;

• odwiedzanie pokrzywdzonych;

• służbę społeczną i medyczną;

• szkolenie zawodowe i mikrokredyty;

• projekty rozwoju społeczno-ekonomicznego, takie jak ośrodki rehabilitacyjne dla dzieci, mężczyzn i kobiet.

Spis treści

12. Przypisy

• Niniejszy dokument został przygotowany w oparciu o bardziej szczegółowe Dossier Kraju przygotowywane corocznie przez World Watch Research (WWR), dział badawczy Open Doors International. Zezwala się na wykorzystywanie i bezpłatne rozpowszechnianie dokumentu pod warunkiem podania źródła, tj. © 2025 Open Doors International.

• Wszystkie krótkie profile krajów są dostępne w zakładce „Advocacy resources” na stronach poświęconych badaniom Open Doors International, wraz z bardziej szczegółowymi pełnymi dokumentami krajowymi i najnowszą aktualizacją metodologii ŚIP: www.opendoors.org/en-US/research-reports/. Są one również dostępne na stronie Open Doors Analytical: https://opendoorsanalytical.org/; (hasło: freedom).

• Okres badawczy dla ŚIP 2025: 1 października 2023 – 30 września 2024.